Een mogelijke weg naar onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk staat donderdag centraal tijdens de parlementsverkiezingen in Schotland. De huidige regeringspartij en koploper in de peilingen, de Schotse Nationalistische Partij (SNP), is fervent pleiter voor zelfstandigheid. Een stem voor de SNP ziet de partij als een stem voor het binnen drie jaar houden van een nieuw referendum hierover.

Als de SNP een absolute meerderheid in het parlement krijgt of kan vormen met de Groenen, zoals de peilingen op dit moment voorspellen, is het onvermijdelijk dat er binnen no-time een voorstel voor een referendum op tafel ligt. Een conceptwetsvoorstel hierover is al voor de verkiezingen, in maart, door SNP gepubliceerd.

Er is echter één groot obstakel voor de gewenste volksraadpleging. De Britse premier Boris Johnson heeft herhaaldelijk gezegd niet met een nieuw referendum in te stemmen. Formele toestemming vanuit Londen is nodig. Dat voorkomt ook vragen over de geldigheid van de uitslag in zowel het Verenigd Koninkrijk als op het wereldtoneel.

Illegaal

SNP-leider Nicola Sturgeon gaf dinsdagavond in het laatste BBC-verkiezingsdebat aan dat er geen illegaal referendum komt. Ze is van mening dat Johnson een volksraadpleging niet mag en zal dwarsbomen, omdat dit tegen de werking van een goed functionerende democratie zou zijn.

Johnson wijst erop dat de Schotten nog in 2014 over de kwestie naar de stembus gingen. Toen was 55 procent tegen zelfstandigheid; 45 procent voor. Dat ondertussen de Britten over de brexit stemden en de EU verlieten, verandert daar volgens hem weinig aan.

Een gevaar van het blijven tegenhouden van een referendum is dat het uiteindelijk averechts kan werken en dat daardoor de vraag ernaar in Schotland juist groeit. Toestemming geven heeft echter ook grote risico’s: verdeeldheid, onrust en motivatie voor bijvoorbeeld Noord-Ierland om ook werk te maken van mogelijke onafhankelijkheid van het Britse koninkrijk.

Als er ooit een referendum komt, is het niet een gegeven dat een meerderheid van de Schotten voor onafhankelijkheid stemt. Na de brexit en tijdens de eerste maanden van de coronapandemie toonden peilingen aan dat er wel een meerderheid zou zijn. Dat veranderde echter weer in een minderheid nadat de vaccinatiecampagne van Londen een succes blijkt.