De informateur kreeg de opdracht van de Kamer om uit te vinden op welke manier er een volgend kabinet kan komen. En of er weer voldoende vertrouwen tussen partijen kan ontstaan. Vijf vragen.

Welk recept schrijft informateur Tjeenk Willink voor?

De belangrijkste zet van de informateur is dat hij niet direct wil beginnen met de vraag: ”Wie met wie?” De kans is groot dat het formatieproces eindigt in een dichtgetimmerd regeerakkoord als de samenwerkingsvraag als eerste op tafel komt. Dat is de kant die de Tweede Kamer niet op wil. Alle Kamerleden willen juist dat de Tweede Kamer meer inspraak krijgt bij belangrijke besluiten. Het regeerakkoord mag niet langer bindend zijn en dient alleen op hoofdlijnen richting te geven.

Om dat te bereiken stelt Tjeenk Willink voor dat er in de Kamer allereerst wordt nagedacht of de Kamerleden het erover eens zijn wat nu eigenlijk op dit moment de belangrijkste vraagstukken zijn. En welk gemeenschappelijk doel ze zouden willen bereiken als ze dat probleem gaan oplossen.

Ook zou de Kamer volgens hem moeten nadenken over de vraag op welke alternatieve manier het probleem kan worden opgelost.

Pas daarna moet de vraag aan bod komen welke partijen willen bijdragen aan oplossingen voor de vastgestelde problemen. Die partijen moeten samen de volgende coalitie gaan vormen.

De financiële aspecten en de consequenties voor specifieke wetten zijn voor het te vormen kabinet, als het aan de informateur ligt.

Welke fundamentele veranderingen zijn er nodig om het landsbestuur voortaan anders vorm te geven?

Om te beginnen moet het vertrouwen van de burger in de overheid hersteld worden. Willink noemt in zijn eindrapport de term ”een nieuw sociaal contract.”

Over de Tweede Kamer zegt hij: „Als de controleur (de Kamer) niet verandert, zal de gecontroleerde (het kabinet) ook hetzelfde blijven.”

Er moet volgens de informateur overeenstemming komen over de eisen aan de deskundigheid van ministers. Op ministeries moet de inhoudelijke deskundigheid worden versterkt. En bij uitvoeringsorganisaties moet vakmanschap meer ruimte krijgen. Kortom, veelomvattende voorstellen.

Is het nu duidelijk welke partijen willen samenwerken in een volgend kabinet?

Nee. De fractievoorzitters hebben alleen uitgesproken met wie ze niet door een deur kunnen. Zo sluiten negen partijen samenwerking met PVV en Forum voor Democratie uit, waaronder de zes grootste partijen.

Volt, Denk en Bij1 zien het bij voorbaat niet zitten om gezamenlijk op te trekken met JA21. De Partij voor de Dieren, Denk en BBB achten het niet geloofwaardig dat zij zich zouden verbinden aan ”de VVD van Mark Rutte”.

Hoe kijken de partijen aan tegen samenwerking met premier Rutte?

Alleen de fractievoorzitters van de PVV, SP en Bij1 hebben uitgesproken dat zij niet willen regeren met premier Rutte. De partijleiders van de Partij voor de Dieren, Denk en BBB vinden het niet geloofwaardig dat zij zullen samenwerken met Rutte.

Alle andere partijen gaan niet zo ver. Zij kijken eerst aan hoe het formatieproces zich verder ontwikkelt.

De veranderingen die Tjeenk Willink voorstelt eisen ook het nodige van de toekomstige premier. Rutte heeft in zijn gesprek met de informateur aangekondigd dat hij op korte termijn terugkomt op de vraag op welke manier hij een geloofwaardige rol kan gaan spelen in een volgend kabinet.

Hoe gaat de formatie nu verder?

Allereerst volgt er een Kamerdebat over het eindverslag van de informateur. De Kamer staat voor de opdracht om een nieuwe informateur te benoemen.

De nieuwe informateur zou zich allereerst moeten richten op herstelbeleid om uit de coronacrisis te komen, adviseert Tjeenk Willink.