Veel wetenschappers zijn van mening dat de godsdiensten op aarde zich geleidelijk ontwikkeld hebben. Er was geen openbaring van God en de eerste mensen vreesden natuurkrachten. Na verloop van tijd gingen ze in het bestaan van geesten en goden geloven. Het monotheïsme, het geloof in één God, staat aan het eind van de ontwikkeling.

Wie dit standpunt met de Bijbel vergelijkt, komt een heel andere voorstelling tegen. Daar is er vanaf het begin één machtige Schepper Die alles maakt en spreekt met mensen. Afgoderij en veelgodendom verschijnen pas later in de geschiedenis, na de zondvloed. Volgens Romeinen 1 hebben de mensen zich afgekeerd van God, de waarheid in ongerechtigheid ten onder gehouden en zijn zij beelden gaan vereren. Hierdoor zijn ze het schepsel gaan eren boven de Schepper.

Op grond van de Bijbel valt te verwachten dat de kennis van de ene God overgeleverd werd in het nageslacht van Noach. Op deze wijze is te verklaren dat Abram en Melchizedek in Kanaän dezelfde God vereren (Genesis 14). Eeuwen later leefde Jethro, een priester in Midian. Wanneer hij op bezoek komt bij het volk Israël in de woestijn, spreekt hij de belijdenis uit dat de Heere groter is dan alle goden. Hij mag zelfs meedoen met een offermaaltijd (Exodus 18). Heeft hij door Mozes de God van Israël leren kennen? Of kende hij vanuit het verleden de Schepper van hemel en aarde?

In het boek Job wordt herhaaldelijk beleden dat er slechts één God is. Dit is opvallend, omdat Job en zijn vrienden uit verschillende landen komen. Die gemeenschappelijke geloofsovertuiging past het beste in de periode kort na de zondvloed en in de tijd van de aartsvaders.

De belangrijkste criticus van de veronderstelling van geleidelijke ontwikkelingen van godsdiensten van een laag naar een hoog niveau was Wilhelm Schmidt (1868-1954). Deze Weense antropoloog verzamelde materiaal van over heel de wereld en publiceerde dat in twaalf omvangrijke banden met de titel ”Der Ursprung der Gottesidee”. Deze boeken verschenen in de periode 1912-1955. Ook uit recentere publicaties blijkt dat veel volken in het begin één Scheppergod vereerden. Er zijn bijvoorbeeld twee zeer oude Soemerische kleitabletten ontdekt. Daarin staat dat de God van de hemel de schepping gemaakt heeft, voordat er andere goden kwamen.

Het is opvallend dat de Chinezen duizenden jaren lang Shang Di vereerd hebben en nooit een afbeelding van Hem gemaakt hebben. Daarnaast vereerden ze op den duur ook geesten en voorouders. Shang Di is de goede, machtige en rechtvaardige Schepper die in veel opzichten lijkt op de God van Israël. In de zeventiende eeuw zijn diverse Europese christenen opgeklommen tot zeer hoge posities in het Chinese rijk. Zij concludeerden toen al dat Shang Di gelijkgesteld kan worden aan Israëls God.

Op Bijbelse gronden is het beter een ontwikkeling vanuit de verering van één God naar het veelgodendom aan te nemen dan omgekeerd. Er zijn allerlei aanwijzingen dat mensen in de begintijd al een Schepper, of hoogste God, vereerden. Voor zover deze vereringen zijn te reconstrueren, zijn er opvallende overeenkomsten: de ene Schepper is eeuwig en heeft Zijn wil aan mensen bekendgemaakt. Hij ziet ook toe op de handhaving van de moraal. In de meeste culturen zijn er ook latere ontwikkelingen te bespeuren waardoor de verering van de Schepper naar de achtergrond is geraakt.

In veel hedendaagse studies gaan de auteurs uit van geleidelijke ontwikkelingen, waarbij het monotheïsme het hoogste stadium is. Onderzoek bij allerlei oude volken en het werk van Wilhelm Schmidt wijzen in een andere richting. Uit de discussies over zijn werk blijkt dat de vooronderstellingen een grote rol spelen. Hier is van fundamenteel belang of de onderzoekers geloven in Gods openbaring, in het begin en in de loop van de geschiedenis, of menen dat de geschiedenis slechts vanuit natuurlijke factoren verklaard mag worden.

De auteur doceert Oude Testament aan de ETF en de CHE en is eindredacteur Studiebijbel Oude Testament. Weerwoord geeft antwoord op vragen over het christelijk geloof. >>rd.nl/weerwoord