Om het coronavirus eronder te krijgen worden in vredestijd ongekende maatregelen genomen. Als eerste premier in de geschiedenis spreekt Mark Rutte tot twee keer toe rechtstreeks het volk toe. Ook in financieel opzicht breekt Rutte III records door alle steunmaatregelen. Nooit eerder werd zo snel zo’n groot gat geslagen in de overheidsfinanciën.

Na de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 volgt een moeizame formatie waarin het ‘motorblok’ VVD, CDA en D66 in eerste instantie met GroenLinks om tafel gaat. Dat overleg klapt, waarna de ChristenUnie in beeld komt. De formatie duurt uiteindelijk 225 dagen, de langste formatie ooit. Pas in oktober kan de nieuwe ministersploeg echt aan de slag.

Rutte verliest al snel een van zijn vertrouwelingen in het kabinet. Minister Halbe Zijlstra van Buitenlandse Zaken blijkt al voor de verkiezingen te hebben gelogen over zijn aanwezigheid bij een bijeenkomst met de Russische president Vladimir Poetin. Zijn aftreden onder druk van een uiterst kritische Tweede Kamer emotioneert de premier zichtbaar.

Zijlstra is niet de enige bewindspersoon die vroegtijdig sneuvelt. Staatssecretaris Mark Harbers (Asiel) stapt op na gegoochel door zijn ambtenaren met cijfers over criminaliteit onder asielzoekers. Staatssecretaris Menno Snel (Financiën) struikelt al eerder over de toeslagenaffaire die uiteindelijk het voltallige kabinet de kop kost. Zorgminister Bruno Bruins haakt af aan het begin van de coronacrisis nadat hij onwel is geworden tijdens een Kamerdebat.

Zelf komt Rutte hard in aanvaring met de Kamer over zijn plan om de dividendbelasting af te schaffen. Zijn aanvankelijke weigering om meer openheid te verschaffen, komt hem op een motie van afkeuring te staan die door vrijwel de voltallige oppositie wordt gesteund. De dividendbelasting blijft uiteindelijk overeind.

Defensieminister Ank Bijleveld komt in moeilijkheden als bekend wordt dat door een Nederlands bombardement op de Iraakse plaats Hawija in 2015 zeventig burgerdoden zijn gevallen. Dat was eerder juist steeds tegengesproken. Haar staatssecretaris Barbara Visser loopt eveneens averij op rond de geannuleerde verhuizing van de marinierskazerne naar Zeeland.

Op een aantal grote dossiers slaagt het kabinet er wel in meters te maken. Er worden maatschappelijke akkoorden gesloten over een nieuw pensioenstelsel en over de bestrijding van klimaatverandering in de komende decennia. Ook zal Rutte III de geschiedenis ingaan als het kabinet dat besloot de omstreden aardgaswinning in Groningen te stoppen.

Het klimaatbeleid is tegelijkertijd vaak een splijtzwam binnen de coalitie. Waar D66 en de ChristenUnie aandringen op snellere verduurzaming, trappen VVD en CDA op de rem uit vrees voor hoog oplopende kosten. Dat leidt tot irritatie, bijvoorbeeld als VVD-leider Klaas Dijkhoff in een interview zijn D66-collega Rob Jetten beticht van „drammen”.

Ook op het gebied van asiel en migratie zorgt de harde lijn van VVD en CDA vaak voor spanningen met D66 en ChristenUnie. Bijvoorbeeld rond de dreigende uitzetting van de Armeense kinderen Lili en Howick en de manier waarop wordt omgegaan met vluchtelingen op de Griekse eilanden.

Tegenstellingen zijn ook zichtbaar in de stikstofcrisis, na corona en de toeslagenaffaire misschien wel het grootste nachtmerriedossier van Rutte III. Door een uitspraak van de Raad van State komt in een klap de bouw grotendeels stil te liggen en moet de manier waarop natuurvergunningen worden afgegeven voor projecten drastisch op de schop.

Ditmaal is het vooral D66 dat een harde aanpak bepleit van de landbouw, die verantwoordelijk is voor het leeuwendeel van de stikstofuitstoot. Kamerlid Tjeerd de Groot bepleit een halvering van de veestapel, tot woede van niet alleen CDA en VVD, maar ook de ChristenUnie van landbouwminister Carola Schouten. Boze boeren leggen bovendien meermaals het land lam door met hun trekkers naar Den Haag te komen.