Prof. Boer, docent medische ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), zei dit woensdagavond in een webinar rondom de vraag ”Wie laten we doodgaan?”, georganiseerd door de PThU.

Hoewel prof. Boer verheugd is over de dalende lijn waar het gaat om IC-opnames, sluit hij niet uit dat daarin ook oneigenlijke motivaties een rol hebben gespeeld. „Het zou kunnen dat zich in Nederland mensen minder hebben gemeld bij de dokter vanwege de angst voor onmenselijke toestanden op de IC. Het zou ook goed kunnen dat mensen van 85 gêne voelen om naar een IC te gaan omdat ze wellicht denken „Wie ben ik om een bed vast te houden voor mijn 40-jarige buurman?”

Hoe begrijpelijk ook, de ethicus pleit ervoor het oordeel niet aan het individu of de samenleving te laten, maar puur op medische gronden deze beslissing te laten vallen. „Alle andere criteria dan medische slaagkans zijn te glibberig en daarom kies ik voor deze radicale oplossing. Ouderen horen er helemaal bij, en ik weet ook wel dat in de praktijk de medische slaagkans van jongeren meestal hoger is. Maar leeftijd zelf is geen criterium. Ieder mens is gelijk.”

„Heel Kantiaans”, die radicale gelijkwaardigheid van alle mensen, aldus prof. dr. Frits de Lange, eveneens ethicus aan de PThU. De hoogleraar legt de kijkers uit dat er op het moment in het publieke debat twee vormen van ethiek met elkaar botsen. De ethiek die teruggaat op de Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) is een zogenoemde plichtethiek, waarin je het goede doet omdat het goed is. „Toen Rutte in zijn beroemde toespraak zei „Ieder mens is van absolute waarde, ieder mens telt”, dan is dat heel Kantiaans, en daar ben ik blij mee.”

Een heel andere vorm van ethiek is het utilisme. „Het utilisme is een gevolgethiek. Je kijkt naar wat het beste gevolg is voor de meeste mensen. Voorbeelden zijn te vinden in de stemmen van Jort Kelder en Marianne Zwagerman. Met haar opmerkingen over het „dorre hout”, waarmee ze de ouderen bedoelde, zitten we in sociaal-darwinistisch vaarwater.”

Utilistisch denken wortelt in de meetbare werkelijkheid, de empirie. En daar zit nu de achilleshiel, aldus De Lange: „We weten nog maar heel weinig en werken niet met harde data maar scenario’s, aldus een econoom in Buitenhof.”

Prof. De Lange ziet veel mensen momenteel lelijk doen over gevolgethiek, maar we hebben die wel nodig om politieke beslissingen te kunnen maken. „Ik sprak deze week een vrouw uit Afrika. Hoe groter de lockdown, hoe groter de honger. Of je nu doodgaat door honger of corona maakt niet uit, aldus deze vrouw.”

De ethicus denkt deze dagen veel aan de Duitse predikant Dietrich Bonhoeffer. „Hij zei dat in zijn tijd van nazisme de ethieken niet meer voldoen, en dat gevoel bekruipt me nu ook. We moeten naar een ander type ethiek. Bonhoeffer was kritisch op de volgelingen van Kant omdat ze te individualistisch denken. Bonhoeffer ging uit van mensen als relationele wezens die met elkaar in verbinding staan. We geven dingen aan elkaar door, zoals virussen, maar ook zorg. We moeten naar een ethiek die meer nadruk legt op verantwoordelijkheid.”

Heartbreaking

De twee verschillende stromingen van ethiek komen volgens De Lange ook aan het licht in de manier waarop er wordt gesproken over opofferen. „Ik las een berichtje van een Italiaanse priester die een beademingsapparaat weigerde en inderdaad overleed. Hij bracht een offer, maar dat is iets heel anders dan dat er wordt gezegd dat ouderen opgeofferd moeten worden. Het maakt nogal uit of er wordt gezegd dat je je moet opofferen, of dat je jezelf opoffert. In de Kantiaanse ethiek mag je nooit iemand anders opofferen, omdat het leven zo waardevol is dat het zich niet laat uitdrukken in economische waarde.”

Dit verschil komt duidelijk naar voren in „het paasverhaal: Kajafas kiest de utilistische lijn: het is beter dat een iemand sterft, dan dat een heel volk verloren gaat. Jezus geeft Zichzelf als offer, en maakt daarmee een einde aan ieder ander offer. Dus wij moeten niet willen dat bijvoorbeeld medisch personeel zich opoffert. Dat mag alleen een eigen vrije keus zijn.”

Kijkend naar de toekomst voorziet prof. De Lange dat de utilistische lijn aan invloed zal winnen. „Ik verwacht meer en meer rebellie tegen de lockdown.” Prof. Boer hoopt dat er snel een oplossing komt voor eenzame ouderen in verzorgingstehuizen. „Ik vind het heartbreaking.”