Zowel de Democratische presidentskandidaat Joe Biden als de Republikeinse president Trump kondigde woensdag aan bij een nederlaag naar de rechtbank zullen stappen. Een uitleg.

Waarom willen de twee politici naar de rechter stappen?

Heel simpel zou men kunnen zeggen: ze kunnen niet tegen hun verlies. De gang naar de rechter is een poging om alsnog de overwinning in de wacht te slepen. Toch is er ook iets voor te zeggen. Wanneer er, zoals nu, sprake is van een nek-aan-nekrace en elke stem telt, kan het zinvol zijn om een hertelling aan te vragen. Wanneer die wordt geweigerd, moet de rechter er aan te pas komen.

Trump begon al rechtszaken voordat de uitslag er is. Waarom?

Trump zegt bang te zijn dat de Democraten het verkiezingsproces willen manipuleren. Daarom is hij kritisch op elke afwijking van de normale gang van zaken. Zo begon zijn partij een proces om stemmen bij mobiele stembureaus in Texas te stoppen. Heel bezorgd is hij over mogelijke fraude bij de verwerking van de poststemmen. Die procedure is volgens hem fraudegevoelig.

Heeft hij daar gelijk in?

Natuurlijk gaat er weleens iets fout. Maar bij het stemmen per post, wat al tientallen jaren kan, is er de laatste decennia nauwelijks iets misgegaan. Trump denkt daar anders over. Hij suggereert steeds weer dat Democraten met de poststemmen knoeien.

Woensdag wees hij erop dat hij de vorige avond in diverse staten een voorsprong op Biden had en dat hij die ’s nachts „op een merkwaardige manier” was kwijtgeraakt. Impliciet gaf hij daarmee aan dat er met de poststemmen was geknoeid. Daar is tot nu toe echter geen bewijs voor.

Maar de suggestie creëert wel een sfeer van twijfel rond de uitslag. Bekend is dat er in het verleden inderdaad met poststemmen is geknoeid. Een voorbeeld: in 1948 won de latere president Lynden B. Johnson in Texas een senaatszetel met 46 stemmen verschil. Waardoor? Een dag na de verkiezingen bezorgde de postbode een pakketje poststemmen uit een afgelegen district. Het waren allemaal stemmen voor Johnson. Maar dat is wel een uitzondering geweest. Gerommel en gesjoemel met stembiljetten komt zelden voor, zo blijkt uit onderzoek van het onafhankelijke instituut Brennan Center for Justice. Dat stelt dat het percentage verkiezingsfraude in Amerika lager is dan 0,0009 procent.

Welke redenen zijn er nog meer om naar de rechter te stappen?

Het gaat niet alleen om fraude. Een belangrijke vraag is nu: mogen staten zelf bepalen hoeveel tijd ze nemen voor het tellen van schriftelijke stemmen? Trump maakt er bezwaar tegen dat die telling nog na de verkiezingsdag doorgaat. Dat werkt volgens hem fraude in de hand. Daarom probeert hij een stokje te steken voor een latere deadline voor de telling. Democraten zeggen dat Trump vooral bezwaar maakt omdat poststemmers meestal Democraat zijn. Hoe meer briefstemmen dus worden meegenomen, hoe nadeliger dat voor Trump is.

Trump zei woensdag dat hij naar het federale hooggerechtshof gaat als hij verliest. Kan dat zomaar?

Nee, het juridisch gevecht wordt eerst per staat uitgevochten. Een procedure begint door bij een afzonderlijke staat een hertelling aan te vragen. Een lagere rechter in een staat moet dan beoordelen of zo’n verzoek wordt ingewilligd. Die beslissing kan vervolgens weer worden aangevochten bij een hof van beroep. En als men het daar niet mee eens is, kan men pas naar het federale hooggerechtshof stappen.

Dat was in 2000 ook het geval in Florida, toen Bush en Gore streden om het presidentschap. Bush had 537 stemmen meer gehaald; de Democraten wilden een hertelling. Die zaak begon bij de staat, bereikte ook het hooggerechtshof van Florida, en werd pas daarna door het landelijke hooggerechtshof behandeld.

Terwijl de lagere rechter bepaalde dat er inderdaad opnieuw moest worden geteld, blokkeerde het hof in Washington dat vervolgens. Gore legde zich daarbij neer en Bush werd president.

President Trump heeft drie nieuwe leden van het hooggerechtshof benoemd. Is dat in zijn voordeel?

Zijn tegenstanders en sommige media suggereren geregeld dat de uitkomst van een gang naar de rechter voor Trump altijd voordelig zal uitvallen, omdat de meerderheid van het hof uit conservatieven bestaat. De rechters zijn echter topjuristen die onafhankelijk willen zijn en enkel de grondwet moeten handhaven. Zij doen niets anders dan een kwestie beoordelen aan de hand van de constitutie. De uitkomst staat dus niet bij voorbaat vast.

Hoe lang kan het gevecht duren?

Dat kan weken zijn. De bijeenkomst van het kiescollege, waarin de kiesmannen hun stem uitbrengen, staat gepland voor half december. Voor die tijd zal men duidelijkheid willen hebben. Maar niemand weet of dit lukt. Een ding staat wel vast. Wettelijk is geregeld dat de ambtstermijn van een president afloopt op 20 januari om 12.00 uur.