In onze samenleving wordt het begrip solidariteit ernstig onder druk gezet. Kunnen we vanuit het perspectief van patiënten gerust zijn op de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO)?

De toekomstige WMO zal een ingrijpende verandering in onze verzorgingsstaat teweegbrengen. Omzien naar elkaar en verantwoordelijkheid dragen voor mensen die zorg nodig hebben, zijn speerpunten van deze nieuwe wet. Deze benadering kán ons als muziek in de oren klinken. Lezend vanuit een christelijke levensovertuiging, komt dat ook niet onbekend voor. Maar staat dat wat wij willen en de werkelijkheid waar we mee te maken hebben soms niet haaks op elkaar?

Zorg via de Algemene wet bijzondere ziektekosten (AWBZ) is wettelijk verankerd, terwijl de WMO wordt vastgelegd in gemeentelijk beleid. Natuurlijk kunnen we de over te hevelen AWBZ-gelden oormerken, maar dat is slechts een lapmiddel. Destijds is de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG) ook op het gemeentelijk bordje terechtgekomen. Aanvankelijk leek er voldoende budget, maar nu slinkt de reserve en komen gemeenten aan de rand van het faillissement. Bovendien wordt in 2006 de onroerendezaakbelasting (OZB) afgeschaft: een aanzienlijke inkomstenbron van gemeenten. Daarnaast komt de mantelzorg qua omvang en mogelijkheden steeds meer onder druk te staan. De overheid rekent zich hier ten onrechte rijk en stimuleert nog steeds het concept van tweeverdieners! De basiszorg komt steeds meer in de knel. Dit maakt zorgvragers buitengewoon ongerust.

Met de komst van de WMO en de nieuwe Zorgverzekeringswet (ZVW) per 1 januari 2006, blijft er een afgeslankte AWBZ over. Een recent rapport van het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) stelt dat de driedeling WMO, ZVW en AWBZ te ingewikkeld is. Daarom moeten er twee wettelijke regelingen komen: voor zorg en voor maatschappelijke ondersteuning. Eelke van der Veen en Henk Schildkamp, bestuurders van respectievelijk zorgverzekeraars Agis en Menzis, stellen dat het ministerie van Volksgezondheid (VWS) de AWBZ-problemen niet oplost met de WMO. Grotendeels zijn zij het ook eens over de oplossing: de hele AWBZ kan in 2006 de basisverzekering in.

Niet overhaast
We móéten nadenken over het evenwicht tussen collectieve en individuele verantwoordelijkheid. Maar met zijn voortvarendheid toont minister Hoogervorst (WVS) dat hij onvoldoende beseft dat dergelijke veranderingen niet zomaar even worden doorgevoerd. Dat geldt ook voor de omwenteling in de zorg die de WMO zal veroorzaken. Veranderingen moeten gebeuren, maar niet op de overhaaste manier waarop dat nu gebeurt. Indicatiestelling viel destijds onder gemeentelijke verantwoordelijkheid. Toen zijn de regionale indicatieorganen (rio’s) ingesteld. Nu komt er een nieuwe koepelorganisatie (CIZ), maar dat lost op zichzelf de onvrede niet op, kennis gaat verloren en het kost veel geld. Het doorzetten van ondoordachte ideeën, zoals bijvoorbeeld ook de alom bekritiseerde no-claimregeling, getuigt niet van werkelijk begrip voor de zwakken. Kun je mensen belonen omdat hun buiten hun toedoen geen ziekte is overkomen?

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) praat niet meer met het kabinet over de WMO. De gemeenten vinden dat zij te weinig financiële armslag krijgen om de wet uit te voeren en ze krijgen bovendien een efficiencykorting bij de overdracht van AWBZ-taken. Daardoor kunnen ze geen tegenvallers opvangen. De situatie is zo ernstig, dat het bestuur van de VNG aan de algemene ledenvergadering van 22 oktober aan de gemeenten zal voorstellen geen medewerking te verlenen aan de WMO.

Op zijn kop
Hiervan worden zorgvragers onrustig. De planning is dat gemeenten proefprojecten gaan uitvoeren. Patiënten- en cliëntenplatforms treden in gesprek met hun gemeenten. Naast de rol die afdelingen van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV) in deze platforms kunnen vervullen, kunnen zij ook het gesprek aangaan met kerkelijke diaconieën en christelijke zorgorganisaties, om op die manier de belangen van patiënten te behartigen.

NRC Handelsblad van 25 september liet prof. dr. Theodore R. Marmor, de Amerikaanse specialist op het gebied van de gezondheidszorg (Yale University), aan het woord. Marmor komt vaak in ons land en was de dag ervoor in Amsterdam. Daar werd het boek ”Dutch Welfare Reform in an Expanding Europe” gepresenteerd. Deze bundel gaat over de kwaliteit van de verzorgingsstaat en is geschreven door internationale wetenschappers. De Amerikaanse hoogleraar verbaast zich erover dat Nederland de ziekenfondsverzekering gaat privatiseren zonder te leren van de mislukkingen elders in de wereld. Waarom is de marktwerking die ruim tien jaar geleden werd afgeblazen (plan-Dekker) nu plotseling wél mogelijk?

De Nederlandse gezondheidszorg wordt helemaal op zijn kop gezet en er is nauwelijks debat. Daarover toont Marmor zich verbijsterd. Onlangs kreeg hij onverwacht bijval van de Raad van State. Die vreest dat de nieuwe ZVW leidt tot „bureaucratisch gestimuleerde marktwerking.” Marmor maakt korte metten met de hervormingsplannen van minister Hoogervorst. Hij verbaast zich over de geringe kennis van het buitenland die hij bij Nederlandse specialisten constateerde. Waarom gaat de minister niet te rade bij Canada (of België, zou ik zeggen)? „Nonsens uitkramen is altijd verkeerd; een fout argument wordt niet goed door het voortdurend te herhalen”, aldus de hoogleraar. En dan is er nog iets: Marmors artikel was niet welkom op het ministerie!

Onheilspellend
Marmor concludeert dat het ministerie van VWS geen enkele reden heeft om crisistaal te bezigen over de „explosieve kostenstijgingen” van de volksgezondheid. „Als je op de langere termijn kijkt, zijn de kosten voor medische zorg in Nederland precies het gemiddelde van alle rijke landen. Je neemt geen drastische maatregelen als iets naar tevredenheid functioneert. Niemand in de gezondheidszorg kan ontsnappen aan de spanning tussen kosten, kwaliteit en toegankelijkheid. Radicale hervormingen helpen daar niet tegen”, aldus Marmor. Met concurrentie denkt de minister kosten te besparen, terwijl volgens Marmor alleen het tegendeel is bewezen. In Amerika zijn de kosten volledig uit de hand gelopen en momenteel de hoogste in de westerse wereld. Patiënten zij de dupe.

Zodra concurrentie is ingevoerd, valt de ziektekostenverzekering onder Brusselse regels. Volgens prof. dr. Stephan Liebfried uit Bremen heeft Den Haag daarop nauwelijks invloed meer, ondanks de specifieke eisen van kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid voor iedereen. De gezondheidszorg wordt Europees aanbesteed. Onheilspellend vermoedt hij dat dit systeem op de langere termijn even oncontroleerbaar en duur is als het Amerikaanse.

Deze informatie stelt de patiënt niet gerust en de houding van VWS en de politiek in het algemeen al evenmin. Dit alles maakt patiënten (en dus de NPV) onrustig.

De gezondheidszorg kan niet zonder naastenliefde en betrokkenheid, het er wezenlijk zijn voor de ander. We moeten zoeken naar een levensloopbestendige zorg en een optimale persoonlijke verantwoordelijkheid daarvoor. In onze samenleving worden allerlei vormen van solidariteit afgebroken. Solidariteit wil ik opvatten in humanitaire zin. Deze vorm van solidariteit berust niet op eigenbelang en ze wordt niet ingegeven door een gemeenschappelijke levensstijl of identiteit. Ze hangt samen met de opvatting over hoe mensen als ménsen met elkaar moeten omgaan. Het gaat dus om een eis van humaniteit: uitsluitend als tussenmenselijke relaties in deze zin zijn gekenmerkt door solidariteit, verdienen ze het predikaat humaan.

Barmhartige Samaritaan
Om aan de harde werkelijkheid van het bestaan te ontkomen, is een sociale gemeenschap nodig. Solidariteit als uitdrukking van medemenselijkheid in algemene zin betekent een correctie op die harde werkelijkheid, een beperking van het bestaansrisico dat mensen buiten hun toedoen overkomt. Ze heeft betrekking op de dingen die levensnoodzakelijk zijn voor het bestaan, en op een enigermate aanvaardbare kwaliteit daarvan. Solidair verschilt maar één letter van solitair, alleen staan. Hoe omzien naar de ander vorm zou kunnen krijgen, wordt verhaald in de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan (Lukas 10:25-37).

voetnoot (u17(De auteur is directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV).