Christopher Johnson uit Canterbury werd ‘Stoffel Jans’ uit ‘Kantelberg’
Een bebaarde Amerikaan, geschat op 250 kilo, die de tranen over de wangen biggelen als hij de akte in handen houdt die bepaalt dat de Pilgrims zich in Leiden mogen vestigen. Het beeld blijft Cor de Graaf, adjunct-directeur van het archief in Leiden, bij.
De archivaris ontvangt met regelmaat groepen van overzee die, bij gebrek aan een adelstand, op zoek zijn naar hun Europese roots. In Amerika is het een hele eer om af te stammen van de Pilgrim Fathers. De Pilgrims waren de pioniers die de basis legden voor de Nieuwe Wereld.
Buiten het archief kunnen toeristen hun hart al ophalen in de Pilgrimstuin, waar naast Nederlandse kruiden ook Amerikaanse mais en pompoenen groeien. Het is de plek waar achterblijvers in 1620 de reizigers uitzwaaiden toen ze op platbodems Leiden verlieten. Het beeldje van een jongeman die een overstap waagt, herinnert aan deze gebeurtenis. „Al jarenlang doet iemand een bloemetje in de hand van het beeld”, vertelt De Graaf. Hij kan de kleine pelgrim vanuit z’n werkkamer zien, net als de Neksluisbrug, waar de lage boten 400 jaar geleden onderdoor moesten op weg naar Delfshaven.
Welkom
Achter de kluisdeur van het archief is als oudste document van de Pilgrims de welkomstakte te vinden. Die werd in 1609 opgesteld door stadssecretaris Jan van Hout. Hij geeft de groep van zo’n honderd mensen onder leiding van ”Jan Rabbertsen” toestemming om zich in de stad te vestigen, mits ze zich eerlijk gedragen en zich onderwerpen aan de overheden. „De Pilgrims waren meer dan welkom. Bij het beleg in 1574 waren duizenden burgers gestorven aan honger en pest. Er was in Leiden ruimte en werkgelegenheid te over. Vooral in de lakenindustrie konden ze deze mensen goed gebruiken.”
In de boekenkasten en laden van het archief duiken de namen van de Pilgrims vooral op in huwelijks- en begraafregisters. Ook koopakten en andere zakelijke documenten wijzen op hun aanwezigheid in de sleutelstad. De vluchtelingen hebben Engelse achternamen, zoals Blossom, Brewster, Brathford, Carpenter. Lastig is dat de Engelse namen in de officiële stukken vaak vertaald worden. Zo wordt Christopher Johnson genoteerd als Stoffel Jans en verandert de plaatsnaam Canterbury in Kantelberg.
De groep uit Engeland vestigt zich vooral in een hofje aan de voet van de Pieterskerk. Toen heette dat De Groene Poort, nu het Jan Pesijnhof. De Graaf: „Als ik kijk naar wat ze allemaal kochten, moeten ze de intentie gehad hebben om langer te blijven dan de elf jaar die het uiteindelijk zijn geworden. In elk geval een deel van hen was het Nederlands goed machtig. Ze ondertekenden notariële akten die vol stonden met ingewikkelde, ambtelijke taal.”
Onzekerheid
Vanaf 1619 zijn er in het archief juist weer bonnetjes van verkoop van goederen door de Pilgrims, wat wijst op hun aanstaande vertrek. „Het Twaalfjarig Bestand loopt ten einde, wat de nodige onzekerheid voor de vluchtelingen met zich meebrengt. Verder vinden ze Leiden, waarin andersdenkenden zoals doopsgezinden en rooms-katholieken veel ruimte krijgen, te frivool.”
De beweegredenen voor hun vertrek zijn volgens De Graaf vooral te vinden in documenten die zich aan de andere kant van de Atlantische Oceaan bevinden. „Wij vertellen hier het Leidse verhaal, dat vooral bestaat uit ondertekeningen in zakelijke documenten of een naam in een van de registers. En dat betekent al ontzettend veel voor het nageslacht. Ze zijn dolgelukkig als ze de handtekening van hun verre voorvader hier op papier zien staan.”
Op de website www.erfgoedleiden.nl is het mogelijk om digitaal te bladeren door de Pilgrim Archives. Geïnteresseerden kunnen (tegen betaling) een bezoek aan het archief brengen. De Pilgrimstuin met het monument naast het archief is vrij toegankelijk.
