De coronacrisis kan rouwen flink bemoeilijken. Dat merkte Van Dieren, woonachtig in Wezep, de afgelopen maanden. „Bij ons op de Veluwe vielen veel coronaslachtoffers. Mijn vader uit Oldebroek kon niet op ziekenbezoek en niet op condoleancebezoek. Dat hinderde hem”, vertelt Van Dieren woensdag.

Nabestaanden de hand drukken kan vaak niet. Een gemis?

Van Dieren, als docent verbonden aan het Instituut Contextuele Benadering van de CHE: „Dat kan per persoon verschillen, maar ik denk dat mensen dat zullen missen. Kaarten sturen is vaak een goed alternatief. Persoonlijke boodschappen kunnen voor nabestaanden heel troostrijk zijn, zegt bijvoorbeeld de Belgische rouwdeskundige Manu Keirse. Met persoonlijke herinneringen eer je de overledene.”

Wereldwijd vrezen rouwdeskundigen dat de coronacrisis negatieve impact heeft op het rouwproces. „We vermoeden en merken ook al dat rouwenden moeilijker hun leven weer op kunnen pakken. In normale tijden konden kinderen in een verpleeghuis afscheid nemen van hun vader of moeder. Die laatste momenten, denk aan het vasthouden van iemands hand of lezen uit de Bijbel, waren afgelopen maanden veel minder mogelijk. Er deden zich akelige dilemma’s voor. Wie van de kinderen mag vader en moeder in het zorgcentrum bezoeken? Ik hoorde van een arts die met corona op de ic belandde. Zij besloot voor haar geliefden een boodschap in te spreken voor het geval ze zou overlijden. Zo’n laatste bericht is heel kostbaar voor nabestaanden.”

Wat adviseert u rouwenden in coronatijd?

„In deze crisisperiode, maar ook in normale tijden, is het ongelooflijk belangrijk om met elkaar te spreken over wat de overledene heeft betekend. Vertel verhalen over hem of haar. Blijf naar elkaar luisteren. Uit ook maar je ongenoegen over de beperkingen door de coronacrisis.”

Adviseert u herinneringsrituelen in tijden van corona?

„Families moeten vooral zelf bepalen hoe ze een overledene herdenken. Het valt mij op dat nabestaanden veerkracht tonen en alternatieve rituelen bedenken. Ze kunnen prima zelf beslissen of ze bijvoorbeeld een video van de plechtigheid op de begraafplaats maken. Als er een beeldopname is van de rouwdienst, zou ik die uiteraard zeker bewaren. Ook zou ik het belangrijk vinden foto’s van de gestorvene in de woonkamer neer te zetten.”

Een beperkt aantal mensen mag bij de teraardebestelling zijn. Wat voor impact heeft dat op nabestaanden?

„Lastig te zeggen. Ik hoorde van families dat ze het fijn vonden om alleen met directe nabestaanden rond het graf te staan. Anderzijds stellen ze belangstelling op prijs. Het is dubbel.”

Hoe om te gaan met het verspreiden van foto’s van de overledene via sociale media?

„Binnen families denken mensen daar vaak verschillend over. Belangrijk is respectvol naar elkaars argumenten te luisteren. Ik dacht altijd dat ik niks te maken had met een generatiekloof, maar ben daar van teruggekomen. Ik snap als vijftiger niet alles meer van jongeren. Internet heeft veel veranderd. Wel merk ik dat jongeren best zorgvuldig nadenken over vragen rond het plaatsen van foto’s van bijvoorbeeld hun overleden opa op sociale media. Tegelijk overzien ze soms niet de consequenties van hun internetactiviteiten. Daarom is het gesprek met elkaar zo belangrijk. Ook in tijden van angst en verdriet.”

Webinar

Bij voldoende belangstelling is er woensdagavond 3 juni van 19.30-20.30 uur opnieuw een webinar met Albert van Dieren over rouwen in coronatijd. Aanmelden via che.nl