Sinds het begin van de Arabische opstanden, eind 2010, werd één ding steeds duidelijker: langzaam maar zeker was het gedaan met de Amerikaanse dominantie in het Midden-Oosten. En Rusland spon daar garen bij, door zowel diplomatiek als militair in de ontstane gaten te springen.

Het duidelijkst was dat zichtbaar in Syrië. Terwijl de Amerikaanse president Barack Obama er vanaf zag om militair in te grijpen, zelfs toen er chemische wapens werden ingezet, voerde Moskou de hulp aan zijn bondgenoot steeds verder op. Die Russische bijstand is de belangrijkste reden dat de Syrische president Bashar al-Assad vandaag de dag nog steeds in het zadel zit.

Weloverwogen

Maar ook elders gaven de Amerikanen terrein in het Midden-Oosten prijs. Deels door toedoen van het ”America First”-beleid van president Donald Trump, maar ook deels doordat landen niet meer op bemoeienis van de Verenigde Staten zaten te wachten. Zelfs al betekende dat een verslechtering van de veiligheidssituatie, of het accepteren van –met name– meer Iraanse invloed. De eis van het Iraakse parlement dat alle Amerikaanse troepen uit het land vertrekken, is daarvan een duidelijk voorbeeld.

Met het afbrokkelen van de ”Pax Americana”, bouwde Rusland zijn invloed gestaag uit. Voorzichtig en weloverwogen, aldus Eugene Rumer, directeur van het Ruslandprogramma van de Carnegie Endowment for International Peace in Washington. „Moskou heeft er terdege op gelet zijn hand niet te overspelen. Het heeft het aantal manschappen dat risico in Syrië liep tot een minimum beperkt en heeft ook zijn militaire bemoeienis elders op de wereld beperkt.”

Voor diverse machthebbers in de regio betekende Rusland een extra veiligheidsgarantie, zeker nu Amerikaanse steun niet meer zo vanzelfsprekend was. „In het omgaan met deze landen onthield Moskou zich van kritiek op schending van mensenrechten en focuste op het behalen van wederzijds politiek en economisch voordeel”, legt Rumer uit. „De Russen hadden daardoor de vrije hand om zakelijke overeenkomsten en wapendeals te sluiten.”

Die groeiende Russische invloed in het Midden-Oosten lijkt echter te stagneren. En dat heeft alles met de huidige coronacrisis te maken. Vanzelfsprekend heeft ook Rusland nu de handen vol aan het bestrijden van de pandemie in eigen land, in plaats van zich heel actief met het realiseren van geopolitieke ambities bezig te houden.

Maar er is meer. De coronacrisis heeft ook een ongekende daling van de olieprijs tot gevolg. Dat berooft Rusland niet alleen van een enorme hoeveelheid inkomsten, maar heeft ook de relaties met olieproducerende landen in het Midden-Oosten behoorlijk op scherp gezet. Hoewel inmiddels een akkoord over vermindering van de productie is bereikt, is vooral de relatie tussen Moskou en Saudi-Arabië ernstig bekoeld.

Dat doet de vraag rijzen hoe solide de Russische dominantie in het Midden-Oosten nu daadwerkelijk is. In tegenstelling tot de Amerikaanse invloed, is die van Moskou nauwelijks geïnstitutionaliseerd. Afgezien van een aantal militaire bases in Syrië, hebben de Russen fysiek vrijwel geen voet aan de grond. Rusland kan ook niet bogen op langetermijn-bondgenootschappen die de VS na de Koude Oorlog in de regio hebben gesmeed.

Syrië is enerzijds een belangrijk strategisch bruggenhoofd, maar tegelijkertijd ook een blok aan het Russische been. De strijd in de provincie Idlib is nog steeds niet gestreden en Moskou heeft vooralsnog geen vastomlijnde exitstrategie om zich uit het Syrische wespennest terug te trekken.

Het enige land dat zijn invloed in de regio heeft weten uit te breiden, is Iran. Maar ook Teheran heeft momenteel zijn handen vol aan de pandemie. In het postcoronatijdperk zal duidelijk worden hoe de kaarten in het Midden-Oosten liggen.