Is een homo- of heteroseksuele voorkeur aangeboren, aangeleerd of een combinatie van beide? Wie niet genoeg heeft aan deze antwoordopties mag ook kiezen voor ”geen mening” of ”anders”. Vijfhonderd geloofsgemeenschappen kregen onlangs een webenquête waarin deze en soortgelijke vragen werden gesteld. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Bureau Beke en Ateno. Beide zijn gespecialiseerd in vraagstukken op het gebied van criminaliteit en veiligheid.

Het onderzoek vindt plaats op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dat geeft daarmee invulling aan een in mei vorig jaar door de Tweede Kamer aangenomen motie waarin de regering wordt verzocht om „diepgaand en onafhankelijk te laten onderzoeken in welke mate jongeren en kwetsbare personen in Nederland worden blootgesteld aan homogenezingsbehandelingen of conversietherapieën.”

Half november schreven de ministers Hugo de Jonge (VWS) en Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) aan de Tweede Kamer hoe het onderzoek er uit komt te zien. De keus was gevallen op een kwalitatieve onderzoeksopzet. „In ieder geval” zou de onderzoeker gevraagd worden ervaringsdeskundigen en „religieuze partijen uit kerkelijke gemeenschappen te interviewen.” Daarna zou er indien mogelijk een aanvullend kwantitatief onderzoek (lees: een enquête) plaatsvinden.

Reuring

Daniëlle Woestenberg, secretaris van het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO), is ontstemd dat het onderzoek heel anders wordt uitgevoerd dan aan de Tweede Kamer is gemeld. „Ook is de enquête onzorgvuldig opgesteld en uitgezet. Afgelopen week is er reuring ontstaan en hebben kerken bij ons aan de bel getrokken.”

Moeite heeft Woestenberg met de in de enquête gebruikte termen. Volgens haar hebben de onderzoeksbureaus geen kennis van de kerkelijke wereld en worden allerlei begrippen door elkaar gegooid. De gegeven antwoordcategorieën zijn wat de CIO-secretaris betreft onvolledig. Ook komen de woorden ”conversie”, ”therapie” of ”genezing” niet in de enquête voor, terwijl dat volgens de motie de spits van het onderzoek moet zijn. „Zo gaat het onderzoek geen antwoord geven op de vraag die de Tweede Kamer heeft gesteld.”

Onzorgvuldig aan het onderzoek is volgens Woestenberg verder dat „rijp en groen” de vragenlijst onder ogen kreeg. „Sommige landelijke genootschappen ontvingen de enquête, maar ook lokale gemeenten en parochies. Voor veel kerkelijke vrijwilligers is het onderwerp conversietherapie ver van hun bed. Velen voelen zich ongemakkelijk met de enquête en weten ze niet wat ze moeten invullen. Hun eigen opvatting? Die van de plaatselijke parochie of toch de formele opvatting van het landelijke kerkverband?”

Afstemming

Ook voelen kerken zich ongemakkelijk met de enquête vanwege de bureaus die het onderzoek uitvoeren, weet de CIO-secretaris. „Al googelend komen ze erachter dat die bureaus gespecialiseerd zijn in criminaliteit. Bovendien wordt op de site van Bureau Beke het onderzoek gemeld onder het kopje ”Homogenezingspraktijken”. Dat woord heeft een bepaalde lading en als bureau stellen dat je „een neutrale houding” aanneemt, is dan ook niet geloofwaardig. Ik hoor van mijn achterban dat het voelt alsof ze in een bepaalde hoek worden gezet.”

Bureau Beke was zaterdag niet bereikbaar voor een reactie.

Woestenberg vindt dat het CIO gekend had moeten worden in het onderzoek. „Jammer dat er geen afstemming is geweest. Dat gebeurt normaal gesproken wel. Bijvoorbeeld in een nu lopend onderzoek naar financieringsstromen vanuit niet-democratische landen. Het is net zo logisch als dat je sportkoepel NOC*NSF vraagt mee te denken bij een onderzoek onder voetbalclubs. Dat levert vragen op in een taal die mensen begrijpen en zorgt er ook voor dat de juiste mensen deze vragen onder ogen krijgen.”

Het CIO heeft de kerken gevraagd hoe ze hier zelf mee om willen gaan. Het adviseert kerken de enquête voorlopig nog niet in te vullen totdat er meer duidelijkheid is over de verdere duiding en uitwerking.

Kardinaal Eijk sprak zich nog steviger uit. „We vragen u nadrukkelijk om deze niet te (laten) beantwoorden”, schreef hij in een brief aan de besturen en pastores van de parochies in het aartsbisdom Utrecht. De Protestantse Kerk in Nederland heeft zich er nog niet over gebogen, meldde het Nederlands Dagblad zaterdag.

Het CIO gaat maandag over de kwestie in gesprek met het ministerie van VWS.

Kamercommissie

De vaste Kamercommissie van VWS besloot vorige maand een schriftelijke vragenronde in te lassen om op de hoogte te blijven van het onderzoek. Uit de vragen die tot medio vorige week konden worden gesteld, blijkt dat de SGP wil weten wat de exacte vraagstelling is die aan de onderzoekers is meegegeven en waarom de opdracht aan Bureau Beke is verstrekt. De partij is ook benieuwd met welke organisaties, verenigingen en overkoepelende organen het ministerie gesprekken heeft gevoerd voordat de onderzoeksopdracht werd opgesteld.

D66 dringt er in de vragen op aan de onderzoekers ook te laten kijken naar trainingen en Bijbelscholen van bijvoorbeeld evangelische christenen die gericht zijn op verandering en identiteit.