Het eerste glimpje straatbeeld dat de metroreiziger van de buurt opvangt als hij uit het metrostation naar boven loopt, zet meteen de toon. Nog voordat je het straatniveau hebt bereikt, omhoog kijkend vanaf de trappen van de ondergrondse, doemen de puien op van een fastfoodketen en een souvenirwinkel. Het is geen toeval: de toeristensector is hier de baas. Welkom in Sagrada Familia, de Barcelonese stadswijk rond de basiliek met dezelfde naam.

Langs alle zijden van de kerk staan groepjes toeristen omhoog te kijken naar het wereldberoemde werk van Antoni Gaudi. Een schoolklas pubers luistert kauwgomkauwend naar de uitleg van de gids die hen per bluetooth via een oordopje bijpraat. Pakistaanse straatventers proberen hun selfiesticks te slijten. Onbegonnen werk: wie heeft hier nog niet zo’n paal aan zijn mobieltje hangen?

Het ontgaat de toeristen, maar onder de buurtbewoners groeit het ongenoegen. Aan de ene kant ondergaan zij dezelfde overlast als alle bewoners van wijken die overspoeld worden door de wildgroei van het massatoerisme. Fastfoodrestaurants en souvenirshops verdringen de buurtwinkels, toeristenappartementen drijven de huren op naar onbetaalbare hoogtes, straten en trottoirs raken verstopt door busladingen bezoekers.

Maar in het geval van de Sagrada Família komt daar nog iets bij. En dat heeft alles te maken met de omstandigheid dat de kerk nog niet klaar is. Als de stichting die de kerk bouwt haar zin krijgt, gaan 1200 woningen en winkels tegen de vlakte. Dat zou betekenen dat zo’n 3000 mensen uit hun huis verdreven worden: bijna de hele bevolking van twee woningblokken uit de voor Barcelona zo karakteristieke stadsuitleg van Ildefons Cerdà.

Zij moeten plaatsmaken voor een zestig meter brede boulevard en een reusachtige monumentale trap naar wat de toekomstige hoofdingang van de basiliek moet worden, aan de Carrer Mallorca. De bewoners zijn echter niet van plan om de kerkbouwstichting zomaar haar zin te geven. Hoe machtig de Fundació Junta Constructora de la Sagrada Família ook is, een orgaan waarvan de bestuursleden benoemd worden door het aartsbisdom Barcelona.

Voorrecht

„Kijk, dit hebben ze de afgelopen weken huis aan huis in onze wijk verspreid”, zegt woordvoerder Joan Itxaso (68) van de bewonersvereniging. „Gratis, natuurlijk.” Hij haalt een poster uit een kartonnen koker. Het is een luchtfoto van de basiliek temidden van de wijk Sagrada Familia, met op de achtergrond een flink deel van de rest van de stad. Mooie foto met zalvende tekst: Het geluk om in de Sagrada Familiabuurt te wonen.

Op de keerzijde van de poster leggen de bouwers van de kerk uit waarom het zo fijn is om hier te wonen – voor het geval de bewoners er zelf niet op zouden komen. „Dicht bij de Eiffeltoren wonen, het Colosseum in Rome, de Opera in Wenen of naast welk ander groot monument in de wereld ook, is een voorrecht. Dat is het ook om naast de Sagrada Familia te wonen.”

De tekst, ondertekend met ”Basiliek Sagrada Família”, legt ook de overeenkomst uit die onlangs met de gemeente werd gesloten. De komende tien jaar zal de basiliek in totaal 36 miljoen euro bijdragen aan de verbetering van het openbaar vervoer en de leefbaarheid in de wijk. De bezoekersstroom blijft beperkt tot het huidige aantal van 20 miljoen per jaar, van wie 4,5 miljoen mensen de kerk ook van binnen bekijken. In ruil daarvoor krijgt de basiliek na ruim 130 jaar metselen eindelijk een bouwvergunning.

De gemeente Barcelona spreekt euforisch van een „historisch akkoord”. De kerk had immers nooit eerder een cent bijgedragen aan de gemeentekas. Bovendien geniet het godshuis belastingvrijstelling als instelling voor religieuze en culturele doeleinden. Die bestemming wordt uitgebreid. De gemeente geeft nu ook een vergunning voor „kleinschalige commerciële activiteiten” binnen het kerkgebouw, zolang het gaat om de verkoop van producten die met de kerk te maken hebben. Ook dat is een legalisatie achteraf, want in de praktijk gebeurt dit al sinds jaar en dag.

Niks illegaal

De wijkbewoners lijken niet erg onder de indruk van het „historische akkoord” waar het progressieve gemeentebestuur van Ada Colau zo trots op is. Buurtleider Joan Itxaso maakt een simpel rekensommetje. Vierenhalf miljoen bezoekers betalen gemiddeld ruim twintig euro entree, een slordige honderd miljoen euro per jaar. Oftewel: tegenover inkomsten van een miljard euro in tien jaar, staan uitgaven van 36 miljoen als bijdrage om de overlast voor de gemeente en buurtbewoners te verlichten.

Beter dan niks, maar toch is Itxaso „zwaar teleurgesteld” in het gemeentebestuur. „Het zijn slechte onderhandelaars. Ik had gehoopt dat het gezonde verstand de overhand zou krijgen”, verzucht hij. „En het akkoord is ook nog eens achter de rug van de bewoners om gesloten.”

Restaurant Els Porxos ligt aan de Carrer Mallorca, recht tegenover wat volgens het stichtingsbestuur van de Sagrada Familia de hoofdingang van de tempel moet worden. Els Porxos heeft een traditionele mediterrane keuken. Dat wil zeggen, het is intussen een vreemde eend in de bijt geworden tussen kitscherige souvenirshops en multinationale uitbaters van de snelle vette hap.

Binnen zitten Fernando Diaz Lastra (67) en Rosa Maria Izquierdo (59) aan een tafel. Fernando woont al veertig jaar boven het restaurant, Rosa Maria bezit sinds de jaren 90 een woning twee straten verderop, aan de Carrer Aragó. Ze behoren tot de 3000 bewoners die moeten wijken voor de trappen en de brede boulevard naar de nieuwe hoofdingang.

Fernando is verontwaardigd over de vanzelfsprekendheid waarmee over de sloop van hun woningen gesproken wordt. „Reisleiders en gidsen staan voor mijn deur aan groepen toeristen te vertellen dat dit gebouw tegen de vlakte gaat”, zegt hij. „Zij praten het bestuur van de basiliek na. Ze zeggen dat dit gebouw illegaal is. Maar het enige illegale gebouw in deze wijk is de Sagrada Familia.”

Gloriegevel

Volgens de gemeente maken de boulevard en de trappen naar de zogeheten Gloriegevel geen deel uit van het recente akkoord met de Sagrada Familia. Met andere woorden: over de sloop van de huizenblokken is nog niets beslist. Maar het is opvallend hoe de basiliek de kwestie uitlegt op de gratis poster aan de buurtbewoners. Geen woord over sloop, boulevard of trappeningang. Alleen de verzekering dat de stad Barcelona en de Sagrada Familia overeengekomen zijn „de totaliteit van het werk van Gaudi” te verwezenlijken. Volgens het kerkbestuur is er geen twijfel dat de boulevard en de monumentale trappeningang deel uitmaken van het project van Gaudi.

„De Gloriegevel is hét grote strijdpunt”, zegt buurtleider Joan Itxaso. In zijn ogen speelt het machtige bestuur van de Sagrada Familia een spel van voldongen feiten. „De toegangspoort van de Gloriegevel is vijf meter boven straatniveau gebouwd”, zegt hij. „Zo forceren ze de noodzaak van de monumentale trappen naar de nieuwe hoofdingang.”

Maar behoren die trappen en de boulevard eigenlijk wel tot het oorspronkelijke ontwerp van Gaudí? Onlangs kwamen de wijkbewoners met twee interessante documenten op de proppen. Een rapport van het Historisch Archief van het College van Architecten in Barcelona uit 1975 stelt dat het onjuist is om ingrepen in de directe omgeving van de kerk, zoals de omstreden trappen en de boulevard, aan Gaudi toe te schrijven. Een verklaring van het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, ook uit 1975, is nog explicieter: de trappen werden door assistenten van Gaudi getekend in 1906, 24 jaar na de aanvang van de bouw.

Of het de huizen van Fernando, Rosa María en hun 3000 lotgenoten kan redden, is de vraag. „Het bestuur van de basiliek heeft altijd gewoon gedaan waar het zin in heeft”, zegt Fernando. Maar zonder slag of stoot zal het niet gebeuren. „Vanaf januari gaan we de straat op”, zegt Joan Itxaso. Een omsingeling van de Sagrada Familia is een van de opties. Tot aan de raadsverkiezingen van mei willen de buurtbewoners de druk op de ketel houden. Burgemeester Ada Colau zal moeten kiezen tussen de belangen van de burgers of het icoon van de stad.

Slepend conflict

Het conflict tussen basiliek en bewoners is niet nieuw. In 1975 spande de kerk een rechtszaak aan om de bouw van dit huizenblok stop te zetten, vertelt buurtbewoner Rosa Maria. De rechter gaf de bouwer van de woningen gelijk. De Sagrada Familia ging in hoger beroep en verloor opnieuw. Enkele maanden later, in 1976, stelde de gemeente een nieuw bestemmingsplan op. Tot hun verbijstering zagen de bewoners dat de woningen tot twee straten verderop op de nominatie voor sloop stonden – ondanks het vonnis van het hooggerechtshof. Decennia later houdt de kwestie de gemoederen nog altijd bezig.