Het verbeteren van de positie van kinderen bij scheidingen ligt niet alleen op het bordje van de overheid, het is een verantwoordelijkheid van de hele samenleving. „Als mijn buren vanavond ruzie maken, ga ik niet aanbellen”, legt voormalig ChristenUnie-minister André Rouvoet uit. „Maar wat als ze avond aan avond ruzie hebben en ik hoor de kinderen huilen? Als samenleving moet je dan proberen die ouders te helpen het beter te doen.”

Zulke opmerkingen zouden een jaar of tien geleden misschien worden weggezet als betuttelend, maar de tijdgeest op dit vlak kantelt, stelt Rouvoet vast. „Als een stel wil scheiden, is dat een keuze van volwassen mensen. Maar als samenleving pikken we het niet langer dat kinderen daarvan schade ondervinden. Het is net als met roken of appen achter het stuur. Dat kun je een eigen verantwoordelijkheid noemen, maar anderen worden er de dupe van en dus willen we het niet. Dat heeft niets met betutteling te maken.”

In opdracht van de ministeries van Volksgezondheid en Justitie schreef de oud-minister voor Jeugd en Gezin een actieplan om vechtscheidingen te voorkomen. Hij raadpleegde een platform van deskundigen, onder meer uit de rechtspraak, advocatuur, ouderorganisaties, gemeenten en hulpverleners, maar kreeg de vrije hand om de oogst van die inventarisatie te vertalen in voorstellen.

„Ik heb goed geluisterd naar de verschillende stemmen in de samenleving, want het heeft geen zin met plannen te komen waarvoor geen draagvlak bestaat. Maar uiteindelijk heb ik de dingen opgeschreven die in mijn ogen nodig zijn, ook al was niet iedereen het ermee eens.”

Lees ook

„Nieuwe procedure scheiding nodig”

U wilt dat er niet langer twee advocaten betrokken zijn bij een scheiding. In plaats daarvan moet er een gezinsvertegenwoordiger komen. Daar zullen advocaten niet blij mee zijn.

„Dat is voor hen even slikken, maar ik proef ook een grote bereidheid om dingen anders te doen. Het model met twee advocaten, met een verzoekschrift en verweerschrift, staat al langer ter discussie. Voor scheidingszaken moeten we daar vanaf, want het werkt strijd in de hand. Ik heb een middag in de rechtbank gezeten en zag dat voor mijn ogen gebeuren. Een gezinsvertegenwoordiger stelt een processtuk op voor de rechter en houdt daarbij ook het belang van de kinderen in de gaten. Het kan gaan om een gezinsadvocaat, maar je kunt ook denken aan een mediator.”

Verandert de rol van de rechters in uw voorstel ook?

„Ja, zij zijn er niet alleen om knopen door te haken, maar krijgen een conflictbemiddelende rol. Eén en dezelfde rechter blijft de zaken van het stel behandelen. Ik stel voor dat hij met ouders een terugkommoment plant om te kijken hoe zij het ouderschap invullen. Sommige rechters pakken die rol nu al een beetje. Ik heb een rechter meegemaakt die gewoon tegen ouders zei dat ze er een potje van maken. „Jullie hebben twee fantastische kinderen en kijk nu eens wat je ze aandoet”, zei hij. Is dat de taak van een rechter? Ik vind dat hij het fantastisch deed. Je mag ouders wijzen op hun verantwoordelijkheid. Als ze geen partners meer willen zijn, moeten ze dat zelf weten. Maar ze blijven wel ouders.”

Uw plan gaat over het goed afwikkelen van scheidingen. Het probleem begint toch eerder, bij al die relaties die niet standhouden?

„In mijn opdracht was scheiding een gegeven, maar gaandeweg zag ik wel dat er ook aan de voorkant al veel gebeurt. Zo voert de gemeente Amersfoort gesprekken met jonge ouders die relatieadvies willen. Dat zijn mooie initiatieven. Ik pleit ook voor betere toerusting van kinderen op het vlak van relatievorming. „Ze weten alles over seks, maar niets over relaties”, zei iemand tegen me.

Burgerschapsvorming en seksuele voorlichting zijn verplicht op school, terwijl we relatief weinig aandacht aan relatievorming besteden. Sommige jongeren weten echt niet hoe je ruzies oplost. Ze hebben het voorbeeld van ouders die uit elkaar gingen en van wie ook hun nieuwe relatie weer stukliep. Mijn voorstel is geen verwijt aan die ouders, maar een pleidooi om het belang van de kinderen in het vizier te houden. Als ze in een scheiding zitten, zijn ouders vaak vooral met praktische dingen en met zichzelf bezig.”

U wilt dat er bij scheidingen een vaste steunfiguur komt voor kinderen. Wat voor iemand hebt u voor ogen?

„Iemand bij wie het kind altijd terecht kan. In de presentatie van mijn verslag heb ik een filmpje gebruikt van een achtjarig meisje. Ze vraagt zich af of de scheiding haar schuld is en voelt zich verantwoordelijk. Ze vertelt dat ze gelukkig altijd naar haar oma kan om haar verhaal te doen en dat ze daar veel moet huilen. In zo’n steunfiguur ligt veel kracht. Het kan een familielid zijn of een huisvriend, maar probeer dat in de directe omgeving van het gezin te organiseren.”

Familieleden kiezen vaak partij in een scheiding.

„Dat klopt en dan zijn ze onderdeel van het probleem. Daarom leg ik de nadruk op het organiseren van eigenkrachtconferenties. Breng families en vrienden bij elkaar en bespreek de mogelijkheden. Het eigen gezinsnetwerk kan veel meer bereiken dan hulpverleners.”

Elke gemeente moet een scheidingsloket krijgen, schrijft u. Is zoiets er nog niet?

„Er zijn initiatieven die erop lijken, maar dat is hapsnap. Van ouders die uit elkaar zijn gegaan, kreeg ik vaak de vraag: wie bel je als dat besluit net is gevallen? Er komt zoveel op ze af; voor sommigen was het een nachtmerrie. Iemand had in een telefoonboek gezocht naar een advocaat en kwam er maanden later pas achter dat het een strafrechtadvocaat was en geen familierechtadvocaat. Dat is toch bizar? Elke gemeente kan het op een eigen manier invullen, maar er moet een plek zijn waar ouders terecht kunnen met vragen en waar ze op de juiste manier worden doorverwezen naar hulp.”

Is er geld voor uw voorstellen?

„De coalitie heeft 5 miljoen euro gereserveerd om vechtscheidingen te voorkomen. Het is voor het eerst dat scheidingen een plek hebben gekregen in een regeerakkoord. Daar ben ik blij mee. Met dat geld kun je een start maken. Verder moet in kaart worden gebracht wat verschillende maatregelen kosten. Dat viel buiten mijn opdracht. Sommige dingen kosten tijd, maar met het opzetten van een bewustwordingscampagne hoef je niet lang te wachten. Het is tijd voor actie.”

Advies ”Scheiden zonder schade”

Zorg dat voor (aanstaande) ouders –naast zwangerschapsgym– ouderschapsgym beschikbaar is, waarbij de partnerrelatie centraal staat.

Stimuleer het sluiten van een geboortecontract en het afleggen van een ouderschapsbelofte.

Vergroot de (financiële) toegankelijkheid van relatietherapie.

Overweeg –in navolging van België– strafbaarstelling van het voortdurend frustreren van omgangsregelingen.