1. „Wees ervan overtuigd: er wordt voor u gebeden”

Dat het gewichtigste politieke debat van het jaar dit keer op een speciale dag viel (vanwege de formatie vloeiden de algemene beschouwingen met het debat over de regeringsverklaring samen), bleef niet onopgemerkt: op dankdag en ook nog eens op de dag nadat christenen wereldwijd herdachten hoe 500 jaar geleden Luthers 95 stellingen de kerk veranderden.

Terwijl in de plenaire zaal het voltallige kabinet de steun of kritiek aanhoorde uit de Kamer, lanceerde het kersverse ministerie van Landbouw uit naam van CU-vicepremier Schouten een bijzondere tweet: „Dankbaar om minister te zijn van een sector waar iedere dag met hart en ziel wordt gewerkt, ook voor ons dagelijks eten. #Dankdag.”

CDA-leider Buma bracht de woorden van Luther zelfs tot in de plenaire zaal, door te citeren uit diens geschrift ”Over de vrijheid van een christen”. Hierin ontleedt hij volgens Buma twee stellingen: namelijk dat ieder mens vrij is in zijn geloof en zijn geweten, maar ook dat vanuit die vrijheid iedereen een dienende verantwoordelijkheid heeft richting de ander. „Luther bracht zo samen dat individuele vrijheid óók collectieve verantwoordelijkheid betekent”, aldus Buma. „Ik denk dat die balans in de moderne samenleving zoek is. Individuele vrijheid is te absoluut geworden, collectieve vrijheid te relatief.”

Van der Staaij hield de Kamer voor dat christenen op dankdag God danken voor alle zegeningen die Hij gaf. „Een oude traditie, vroeger zelfs door de Staten-Generaal aangemoedigd”, aldus de SGP-leider die zijn betoog afsloot met opmerkingen over een schilderij van Rembrandt-leerling Nicolaes Maes. Een replica van dit schilderij, dat bekend staat als ”Gebed zonder end”, stond opgesteld bij de uitgang van de plenaire zaal. Verwijzend naar de afbeelding van de oude vrouw in gebed zei Van der Staaij richting het kabinet: „Wees ervan overtuigd dat er, niet alleen vandaag, voor u gebeden wordt: om wijsheid en Gods zegen over uw werk.”

2. „Houd eens op met uw grijsgespeelde plaat”

Het is een wonderlijk ding aan het Binnenhof. Elke fractie gispt Wilders omdat deze een „grijsgedraaide grammofoonplaat” afspeelt. Ook woensdag weer. Zo van: „Geert, houd toch eens op met je riedel over asielzoekers, islam, Marokkanen en Europa.” Maar tegelijkertijd interrumperen ze de PVV-leider zó vaak dat deze zijn spreektijd gemakkelijk kan verdrievoudigen en hij zijn boodschap nog eens en nog eens in het hoofd van zijn opponenten kan hameren. Zodoende duurde de spreektijd van Wilders woensdag… bijna twee uur.

Niet dat er geen aanleiding was om de PVV-voorman te kritiseren. Zo wilde Segers van hem weten hoe het nu toch kan dat Wilders, die zoveel belang hecht aan veiligheid, toch voor het volk door de knieën gaat als dat in een referendum zou uitspreken dat de zogeheten sleepwet ingetrokken moet worden. De CU-voorman kreeg geen voet gaan de grond. „Wij hebben voor die sleepwet gestemd, maar als het volk het anders wil, volgen wij het volk.” Segers kreeg daarna de volle laag. „Als u de referendumuitslag níét navolgt, geeft ú de Nederlandse bevolking een dikke middelvinger. Wat u ook doet richting christenen, door in het regeerakkoord met geen woord te reppen over de islam. Maar als de islam zijn zin krijgt, zijn christenen de eersten die de klos zijn. U heeft uw partij als het ware ontchristelijkt door aan dit regeerakkoord mee te werken.”

En zo kreeg niemand grip op de PVV-leider. Of het zou CDA-voorman Buma moeten zijn, die er de vinger bij legde dat Wilders de minister van Binnenlandse Zaken, Ollongren, via een motie van wantrouwen naar huis wil sturen omdat zij een dubbele nationaliteit heeft, maar die in 2010 staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten (die net als Ollongren een Zweeds paspoort had) niet de laan uitstuurde. Zou dat soms te maken hebben met de gedoogsteun die de PVV destijds aan Rutte I verleende?, suggereerde Buma. Het zou zomaar kunnen.

3. „Voetballer is geen hockey’er”

Buma, Pechtold, Wilders, Roemer; in het debat over de regeringsverklaring zag Nederland, althans voor wat de Kamer betreft, voornamelijk (over)bekende gezichten. Met één uitzondering: VVD’er Dijkhoff. Hij maakte woensdag als fractievoorzitter zijn debuut. Onverstoorbaarheid, humor en lef waren de eigenschappen waarmee hij opviel.

Daarvan was in elk geval sprake toen FvD-leider Baudet hem interrumpeerde met de kritiek dat dit kabinet bij uitstek weer een regering is van het partijkartel en de baantjescarrousel. Dijkhoff was er niet van onderste boven. Het was toch alleen maar logisch dat bestuurders, ook die van de VVD, tijdens hun leven op diverse posten terechtkomen? Organisaties willen toch –heel gewoon– bij voorkeur bestuurders met relevante ervaring? En dan kom je nogal eens bij een zelfde groep mensen terecht, ja. „Mensen die bij PSV in het eerste staan, komen ook niet van het hockeyveld afrennen.”

Baudet wist niet meer uit te brengen dan: „De interessantste verdediging van belangenverstrengeling ooit”, en schakelde snel over naar een ander punt.

Opvallend was verder Dijkhoffs gematigde en verzoenende toon richting de oppositie, zeker in vergelijking met de meestal nogal geharnaste opstelling van zijn voorganger, Zijlstra. Hij hoopte dat „dit regeerakkoord een basis zal zijn voor bredere samenwerking” en prees de Kamer die „vol zit vol zit met mensen die hard werken en lange dagen maken om hun idealen waar te maken”.

Opnieuw nadenken over de 500 miljoen aan bezuinigingen op de arbeidsgehandicapten?, zoals Asscher en Roemer willen. Dijkhoff wilde erover nadenken. En krijgt de minister van Sociale Zaken van hem de vrijheid om een sociaal akkoord te sluiten, ook als zo’n akkoord aanpassing van het regeerakkoord zou eisen?, wilde Asscher weten. Dijkhoff zag geen problemen. „Maar dan zullen wij wel kijken of dat haalbaar is en of wij daar als VVD achter kunnen staan. In die volgorde.”

4. Asscher zet zijn voet „in kier”

Voor het eerst sinds lange tijd maakten de drie linkse partijen in de aanloop naar het debat van woensdag weer eens samen een vuist. Dinsdag kondigden GroenLinks, SP en PvdA –opgeteld nog goed voor 37 zetels; blijkbaar werkt dat verbroederend– een gezamenlijk alternatief aan voor het kabinetsbeleid, met daarin onder meer het plan om de btw-verhoging af te serveren. Tijdens het debat openden ze tevens samen de aanval op de dividendbelasting; een geste richting het grootbedrijf met een ‘prijskaartje’ van 1,4 miljard euro waarmee volgens GL-leider Klaver vooral „Wall Street” wordt gespekt.

Tegelijkertijd was het woensdag ook ieder voor zich, en daarmee kwamen er duidelijk verschillen tussen de drie ‘lefties’ openbaar. Waar Klaver en Roemer door hun antithetische houding weinig in de melk wisten te brokkelen, zette Asscher opzichtig zijn voet tussen de deur van de Trêveszaal, waarvan Rutte bij aanvang van het debat al gezegd had dat die voor de constructieve oppositie voortdurend „op een ruime kier” zou staan.

Asscher, die in Ruttes regeringsverklaring al dank kreeg toegewuifd vanwege zijn inzet en betrokkenheid in Rutte II, deed dit alles op een sluwe wijze. Om werkelijk te testen of de woorden van Rutte (en de fractievoorzitters van de coalitie in zijn kielzog) ménens waren, diende hij al in de eerste termijn een door de oppositie (minus de SGP) gesteunde motie in, die de wijkverpleging in alle zorgakkoorden die nog gesloten gaan worden te vrijwaren van 100 miljoen euro aan bezuinigingen. Asscher: „Het gaat om een klein bedrag en het gaat over een doelgroep die iedereen hier liefheeft: onze ouderen, onze zieken en onze gehandicapten.”

Niemand moet zich verbazen als de coalitie hem vandaag wat goodwill toont. Niet alleen omdat Asscher, zoals Buma (CDA) het woensdag verwoordde „gewoon een reëel punt heeft”, maar veel meer nog omdat de coalitie met haar kleinst mogelijke meerderheid driftig op zoek is naar extra vrienden.

5. „Niks raars over abortuspil”

Geheime afspraken tussen regeringspartijen. Dat prikkelt de verbeelding. Zeker als die gaan over gevoelige zaken op medisch-ethisch gebied. PvdA-leider Asscher suggereerde woensdag tegenover zijn D66-collega Pechtold dat de coalitiefracties stiekem overeengekomen waren een voorgenomen wijziging van de abortuswet (namelijk dat huisartsen ook de abortuspil mogen verstrekken) terug te draaien. „Daar is ook over gerapporteerd in gereformeerde bladen, zoals in het Reformatorisch Dagblad”, aldus de PvdA-leider.

Wat de kwestie volgens Asscher nog schimmiger maakt, is dat premier Rutte die deal ontkende toen de PvdA-leider hem er onlangs naar vroeg, om de afspraak woensdag in een Kamerbrief plots toch te bevestigen. „Dit maakt mensen onrustig en bezorgd.”

De verwarring berust op een misverstand, legde Pecthold uit. „Rutte dacht dat u vroeg naar afspraken over de NIP-test.” Over de verstrekking van de abortuspil zíjn namelijk geen geheime afspraken gemaakt, vervolgde hij. Dat was ook niet nodig, want alle vier de coalitiepartijen hadden bezwaren tegen de voorgenomen aanpassing van de abortuswet. Ook D66. „Daar is dus niks spannends en niks raars aan.”

Behalve over waardig ouder worden en voltooid leven en embryoselectie heeft de coalitie „niets geregeld” op medisch-ethisch gebied, verzekerde Pechtold. Nieuwe thema’s die niet zijn beschreven in het regeerakkoord, zal het kabinet bekijken aan de hand van drie vragen, legde hij uit: „Wat is de stand van de wetenschap? In hoeverre is het maatschappelijke debat gevoerd? Zijn er alternatieven? Als die zaken secuur zijn behandeld, kunnen ze ook in deze kabinetsperiode worden voorgelegd aan de Kamer.”

Zorgvuldigheid gaat in die gevallen altijd boven haast, benadrukte Pechtold. „De drietrapsvragen die wij onszelf dan stellen als kabinet en coalitie moeten zorgvuldig zijn doorlopen, want anders ben ík zelfs tegen.”