„Bijbel verbindt geen voorwaarden aan herbergzaamheid”

Onbekendheid en angst. Die bepalen vaak meer een afwerende houding onder christenen tegenover vluchtelingen dan Bijbelse uitgangspunten, stelt Jan Lock. De voorzitter van de raad van bestuur van Woord en Daad is net terug van een bezoek aan Ethiopië. In het kantoor van de christelijke hulp- en ontwikkelingsorganisatie in Gorinchem analyseert hij de diverse standpunten over asielzoekers.

Met een verschillende kijk op vluchtelingen is niets mis, stelt Lock. Als voor- en tegenstanders maar bereid zijn naar elkaar te luisteren en inhoudelijk de discussie aan te gaan. „Dat lukt niet als je elkaar vanuit de loopgraven beschiet. Dan kun je geen beweging naar elkaar toe maken.”

Dat opvang van vluchtelingen nodig is, lijdt voor Lock geen enkele twijfel. Toch toont hij allereerst begrip voor christenen die afwijzend staan tegenover de komst van een asielzoekerscentrum (azc) in hun wijk of dorp. „Als je leeft in een kleine, overzichtelijke wereld waarin je je veilig voelt, bepaalt dat jouw kijk op vluchtelingen. Is er dan sprake van de komst van een paar honderd mensen die jouw taal niet spreken, dan staat je leven op z’n kop en ga je je afschermen. Ik begrijp dat dit zo werkt.”

Maar Lock plaatst de discussie graag in een breder perspectief. „Dat helpt om bezwaren te relativeren.” Zo wijst hij erop dat migratiestromen van alle tijden zijn. „De grootste mondiale beweging hangt nota bene samen met het ontstaan van het christendom. Christenen gingen vanwege vervolging op de vlucht. Daardoor is de kerk gegroeid.”

Herbergzaamheid

In Locks visie op vluchtelingen staat herbergzaamheid centraal. „De Bijbel verbindt hieraan geen voorwaarden. Ik lees nergens dat herbergzaamheid pas aan de orde is als we weten wat voor vlees we in de kuip hebben. Of dat we pas barmhartig hoeven te zijn als mensen verder werkelijk geen kant op kunnen.”

Dat betekent voor Lock niet dat de overheid iedereen die zich meldt een permanente verblijfsvergunning moet geven. „Vluchtelingen en migranten hebben een eigen verantwoordelijkheid, waarop we hen mogen aanspreken, en dat geldt ook voor de overheid en de politiek. Je moet uitgangspunten vertalen in beleid. Daarbij moet je realistisch zijn en kijken hoe je een stroom vluchtelingen hanteerbaar maakt.”

Hij illustreert dit met een voorbeeld uit zijn werk als SGP-gemeenteraadslid in Giessenlanden, een gemeente met 14.000 inwoners, verdeeld over 7 dorpen. Eind 2015 stemden college en raad unaniem tegen de komst van een azc. „We hadden niet de capaciteit om honderden vluchtelingen op te vangen.” De raad zette in op extra woningen voor statushouders. In het debat pleitte Lock voor een barmhartige benadering van deze mensen met een verblijfsvergunning.

Uitwisseling

Onbekendheid stempelt het beeld van veel christenen over vluchtelingen, maar andersom geldt dat ook. Lock signaleert dat de persoonlijke ontmoeting met iemand uit een andere cultuur doorgaans leidt tot een mildere houding.

Hij vertelt dat er op een reformatorische vmbo-school „een antiallochtonensfeer hing, gevoed door angst bij zowel leerlingen als docenten.” Woord en Daad werkte mee aan een uitwisselingsprogramma met een opleiding in Bangladesh. „Nadat leerlingen en docenten daar waren geweest, veranderde de sfeer totaal. Ze hadden mensen van vlees en bloed ontmoet. Binnen een jaar had er een omslag plaats in het denken en spreken over buitenlanders.”

Voor het idealiseren van mensen uit andere culturen is overigens geen reden, vult Lock aan. Hij noemt als voorbeeld een ondernemer die met goede bedoelingen een project in Ghana steunde en door iemand uit dat land werd bedrogen. „Ook dit komt voor. Nederlander of niet-Nederlander, we zijn allemaal mensen.”

Aanmatigende houding

Lock komt terug op het inhoudelijk gesprek tussen christenen die asielzoekers met open armen ontvangen en degenen die pleiten voor het zo sterk mogelijk indammen van de vluchtelingenstroom. Zijn indruk is dat niet iedereen erop uit is tegenstellingen te overbruggen. „Dat doe je in ieder geval niet met een aanmatigende houding: als je er niet net zoals over denkt als ik, ben je geen goede christen.”

Hij kent het pleidooi van een groep actievoerders om duizenden extra vluchtelingen die in slechte omstandigheden in Griekse kampen bivakkeren naar Nederland te halen. „Dat neigt naar een hulpverlenerssyndroom waarbij je mensen zo pampert dat hun eigen verantwoordelijkheid buiten beeld raakt. Het tonen van barmhartigheid mag bovendien geen reden zijn om niets te doen aan dieper liggende oorzaken van migratie.”

In dat verband pleit Lock met nadruk voor het werken aan verandering van de omstandigheden waardoor bijvoorbeeld Afrikanen naar West-Europa trekken. „Wij leven in overvloed. Dat trekt mensen aan. We zullen er alles aan moeten doen om ervoor te zorgen dat mensen in Ethiopië of Burkina Faso kansen krijgen om in hun eigen omgeving te werken aan het verwezenlijken van hun dromen. Dat element hebben we met elkaar te lang verwaarloosd en daar betalen we nu de rekening voor. Dan moeten we ook niet piepen.”

Ons volk, onze bodem

Van christenen die uiterst kritisch zijn over de opvang van vluchtelingen hoort Lock graag hoe ze met de Bijbel in de hand tot hun standpunt komen. „Ik ben bereid goed naar hen te luisteren. Meer dan eens klinkt dan: Ik vind dit, ik vind dat. Dan wil ik aan het eind wel weten: is deze opvatting Bijbels? Als ik die vraag stel, blijft het vaak stil.”

Op tafel ligt een recente column van de hervormde predikant ds. W. M. Dekker in De Nieuwe Koers. Hij spreekt van een theologisch probleem „als we niet meer kunnen houden van ons volk, ons bloed en onze bodem.” De theoloog wijst erop dat God mensen niet schept in een „global village”, maar „in een taalgemeenschap, een volk, op een specifiek stukje land. Dáár wil hij je hebben, daar mag je tot bloei komen.”

Lock neemt hiervan krachtig afstand: „Ik lees nergens in de Bijbel over óns land. God heeft de wéreld geschapen en ons als rentmeester aangesteld. We hebben geen eigen bezit en kunnen er geen rechten aan ontlenen dat God ons hier heeft geplaatst. En we moeten dat al helemaal niet uitspelen tegen Bijbelse waarden als herbergzaamheid en barmhartigheid.”

„Degenen die voor barmhartigheid pleiten, staan meestal aan de zijlijn”

Als ds. M. J. Schuurman naar gemeenteleden luistert, hoort hij regelmatig bezorgdheid over hoe de samenleving verandert, mede door de komst van vluchtelingen. „Mensen zeggen: Een stem op Wilders gaat me te ver, maar eigenlijk komt mijn opvatting wel bij die van hem in de buurt.”

De kerk zou niet goed bezig zijn als ze die geluiden niet serieus zou nemen, vindt de Gereformeerde Bondspredikant uit Oldebroek. „Ik zeg niet dat je mensen naar de mond moet gaan praten, maar wél dat je moet luisteren naar wat erachter zit. Ga niet gelijk in de verdediging.”

Heel concreet werd het toen er vorig jaar sprake was van de komst van een asielzoekerscentrum in Wezep. „De kerken zeiden: Deze mensen moeten een kans krijgen. Maar anderen protesteerden: Jullie van de kerk kennen de situatie niet goed; jullie zeggen dingen over een wijk waar je zelf niet thuis bent. Dat veroorzaakte een flinke kloof tussen de kerk aan de ene kant en vooral niet-kerkelijken aan de andere kant. De kerkelijke gemeenschap is daar toen flink van geschrokken.”

Niet alleen de kerkleiding verzuimt soms goed naar het grondvlak te luisteren, constateert ds. Schuurman. Dat geldt ook voor de politiek. „Mensen krijgen het gevoel dat Den Haag of Brussel bepaalt. Ze krijgen van alles opgedrongen waar ze niet om gevraagd hebben. Christenen hebben dat gevoel misschien nog wel meer dan niet-christenen, omdat de standpunten van de partijen die de laatste jaren de regering vormen, niet erg in lijn liggen met wat christenen vinden.”

Ds. Schuurman heeft van de kwestie meegenomen dat er, met de Bijbel in de hand, verschillende opvattingen mogelijk zijn over het vluchtelingenvraagstuk. „De ene christen zegt dat de overheid barmhartig moet zijn. Hij beroept zich daarvoor vooral op de Bergrede, en soms op de profeten. Maar de andere christen zegt: Wacht even, de overheid is er voor orde, voor veiligheid en structuur. En kijk ook naar de nadruk op de heiligheid van Israël, waarbij vermenging met andere volken niet was toegestaan. Als je dat belangrijk vindt, verwacht je niet dat de overheid voor iedereen barmhartig is.”

Barmhartigheidsmensen

Zelf wil de hervormde predikant zich niet in het ene of het andere kamp scharen, maar hij vindt het wél belangrijk dat ook de stem van de burger gehoord wordt die zich zorgen maakt over een azc in zijn buurt. „Je ziet in de discussies dat vooral mensen die pleiten voor barmhartigheid en ruime opvang vaak aan het woord komen. Maar dat zijn doorgaans ook de mensen die langs de zijlijn staan, die niet de beslissingen hoeven te nemen. Dan is het makkelijk praten, want er moet wel gehandeld worden. Komt dat azc er of niet? Ik zeg niet dat mensen langs de zijlijn een verkeerde rol spelen, maar ik wil wel benadrukken dat het dragen van verantwoordelijkheid binnen de politiek heel wat anders is.”

Moeite heeft ds. Schuurman vooral met de „barmhartigheidsmensen” als zij vragen gaan stellen bij het principiële gehalte van christenen die er anders over denken. „Dan ben je al snel niet christelijk genoeg wanneer je je zorgen uit over de komst van zo veel vluchtelingen. Ik word daar altijd wat wantrouwend van, als mensen zo veel nadruk op de Bergrede leggen. Ze zeggen impliciet al snel: Ik heb gelijk, want Jezus staat aan mijn kant. Dat bevordert de discussie niet.”

De predikant verwacht niet dat christenen van het linkse en het rechtse kamp inhoudelijk snel bij elkaar zullen komen. „Dat gaat niet lukken. Daarvoor zijn de achterliggende argumenten echt te verschillend. Hoe kijk je naar Jezus, hoe waardeer je het verschil tussen Oude en Nieuwe Testament: dat speelt allemaal een rol. En dat is niet erg. We hoeven niet allemaal op één lijn te zitten.”

Veroordeling

Eenheid onder christenen komt er dan misschien niet, maar ds. Schuurman heeft wel een paar tips die kunnen helpen om de discussie zuiver te voeren. Allereerst geldt voor hem: blijf weg van een veroordeling van de andere kant. Veroordeling zorgt onder christenen voor meer verwijdering dan onderlinge meningsverschillen op zichzelf, denkt ds. Schuurman. „De Bijbel is veel minder eenduidig dan mensen vaak denken. Iedereen zoekt zijn eigen argumenten in de Bijbel, en tegenargumenten worden snel weggemoffeld. Ik vind het belangrijk dat beide stemmen worden gehoord.”

Verder denkt hij dat de meningsvorming ermee is gebaat als beide kampen niet direct over de Bijbel beginnen. „Eerst moet je zorgvuldig analyseren wat er speelt. Pas dan moet je kijken naar wat de Bijbel daarover zegt.” Die analyse mag soms best wat beter, vindt de predikant. „De situatie van vluchtelingen is heel ingewikkeld. Kijk naar alle Afrikanen die naar Europa zijn toe gekomen. Is de situatie in hun thuisland daar nu echt van verbeterd? Ik vraag me dat sterk af. Zeker als je alle economische vluchtelingen maar toelaat, heeft dat lang niet altijd positieve gevolgen in het land van herkomst.”

Wie te snel naar de Bijbel grijpt, kan dat soort aspecten gemakkelijk vergeten en daardoor de problematiek versimpelen, denkt ds. Schuurman. „Dan zeg je: Laat ze allemaal maar komen, want de christelijke cultuur is een welkomstcultuur – zoals de Duitse bondskanselier Angela Merkel zei. Of je vindt juist dat niemand er nog in mag, dat geen enkele buitenlander hier hoort. Beide opvattingen zijn versimpelingen.”

De laatste aanbeveling van ds. Schuurman is: „Het is altijd goed om voor vluchtelingen te blijven bidden. Hoe je er ook tegen aankijkt, dat ontslaat je nooit van je plicht om deze mensen bij God te brengen. Het mooie is: bidden betekent dat de situatie van vluchtelingen je aangaat, dat je er niet koud onder blijft. De ergste fout die we kunnen maken, is het gebed vergeten.”

Het probleem met vluchtelingen wordt onderschat

Welke argumenten worden gebruikt door christenen die negatief naar de komst van vluchtelingen kijken?

• De stroom (islamitische) vluchtelingen vormt een bedreiging voor onze cultuur. - Opvang van vluchtelingen in hun eigen regio is voor iedereen het beste.

• We hebben onze woningen en banen hard nodig voor onze kinderen.

• Te veel vluchtelingen zijn gelukszoekers met louter economische motieven.

Het probleem met vluchtelingen wordt overdreven

Welke argumenten worden gebruikt door christenen die positief naar de komst van vluchtelingen kijken?

• Zorg voor de vreemdeling had al in het Oude Testament een duidelijke plaats (Deut. 10).

• Het herbergen van de vreemdeling is een van de werken van barmhartigheid (Matth. 25).

• We krijgen een unieke kans om het Evangelie met vluchtelingen te delen.

• Elders creperen mensen in slechte opvangkampen, wij hebben ruimte over.

serie Tweedracht onder christenen

Veel actuele grote thema’s verdelen niet alleen de brede samenleving, maar ook de gereformeerde gezindte. Deze serie achterhaalt de oorzaken van deze tweedracht onder christenen in een drieluik over achtereenvolgens de islam, president Trump en vluchtelingen. Vandaag deel 3: waarom vluchtelingen voor scheiding zorgen. Volgende week zaterdag in Accent een afsluitend deel.