Bezwaarden zouden er tot het eind van dat jaar de tijd voor krijgen. De motie werd met tweederde meerderheid aanvaard. Ds. De Visser, nu hervormd predikant in Maassluis, kijkt met gemengde gevoelens terug op deze periode.

Wat hebt u met Samen op Weg?

„Veel. Ik kwam als gewoon gemeentelid voor het eerst in Maarssenbroek in aanraking met Samen op Weg. Ik vond de ruimte die ik daar tegenkwam weldadig. Het was een gemeente waarin predikanten wisselden en de samenwerking goed verliep. In de gemeenten die ik als predikant heb gediend, Nieuwdorp en Maassluis, was er dezelfde situatie. De wens tot eenheid van kerken die een minderheidspositie innemen, is helemaal niet verkeerd, temeer omdat de financiële situatie in veel SoW-gemeenten nijpend is. De pretenties van de kerk kunnen we allang niet meer waarmaken. De Hervormde Kerk heeft wel 1,9 miljoen leden, maar slechts op papier! Bovendien, de vleugels in de grote kerken hebben hun monden, maar het grote midden, zowel in de Hervormde Kerk als in de Gereformeerde Kerken, heeft dat niet. En deze groepen zijn heel dicht bij elkaar gekomen.”

Noem hoogtepunten van het SoW-proces die u persoonlijk hebt meegemaakt.

„Dat is het moment dat ik in mijn beide gemeenten de ondertekening van een federatieovereenkomst heb meegemaakt. Een hoogtepunt was ook het aannemen van de dubbelmotie die scheuringen wilde voorkomen. Het ging om de vaststelling van de kerkorde in tweede lezing en het spande er echt om, omdat velen dreigden tegen te stemmen. Toen kreeg ik samen met synodelid ouderling J. van Heijst het idee om een eind te maken aan allerlei achterkamergesprekken tussen Gereformeerde Bond en Het Gekrookte Riet enerzijds en het moderamen anderzijds. Laten de bezwaarden nu zelf met wijzigingen komen, zo was ons voorstel. Een ander hoogtepunt was de brief van 111 predikanten aan het moderamen, ook in maart 1998, waarin we de vertraging rond de nieuwe naam van de verenigde kerk kritiseerden. Daaruit is de beweging Op Goed Gerucht voortgekomen, waarvan ik nog steeds stuurgroeplid ben. Doel van deze beweging was het SoW-proces snel en op een goede manier af te ronden en ons weer met de werkelijke taken bezig te houden.”

En dieptepunten.

„Dat is voor mij het feit dat er voor de nieuwe kerk lange tijd geen nieuwe naam gevonden werd. Dieptepunt was ook de manier waarop de Gereformeerde Bond, het Comité tot behoud van de Nederlandse Hervormde Kerk en Het Gekrookte Riet de beweegreden van mijn motie misbruikten. Hun gezamenlijk verzet ging ten onder door onderlinge onenigheid. De bezwaarden hebben tegen het einde van het jaar van de motie weinig of niets ingeleverd.”

Stelling 1: SoW heeft zich ontwikkeld als een van bovenaf opgelegd proces.

„Wie dat zegt, heeft een gebrek aan historische kennis of gebruikt de geschiedenis selectief. Het proces is in 1961 begonnen als een proces van onderop en het heeft tot 1986 geduurd voordat er een verklaring van overeenstemming was. Na zes jaar volgde de conceptkerkorde. Maar toen ging de Gereformeerde Bond als een houten blok op de rails liggen en is de gedachte ontstaan dat SoW van bovenaf werd opgelegd. Het proces is een kerkelijk democratisch proces geweest volgens alle regels van de kunst. In de kerk kennen we geen representatieve democratie van ”one man, one vote”. Het grondvlak wordt door afgevaardigden gevormd en die moet je via lokking en lobbyen op je hand weten te krijgen. Dat weet iedereen die op dit niveau in de kerk bezig is, althans, dat behoort iedereen te weten.”

Stelling 2: De hervormde synode en de beide SoW-partners peilen onvoldoende hoe diep de bezwaren zijn van verontruste hervormden.

„Ik denk dat er ontstellend veel is gedaan om SoW tot een goed einde te brengen. De regels zijn voortdurend aangepast om de bezwaarden binnen de boot te houden. Je moet een keer zeggen dat er genoeg is gedaan. Ik denk dat de verontruste hervormden eigenlijk niets willen en geen behoefte hebben aan verandering. Ik denk dat dát aspect onvoldoende over het voetlicht is gekomen. Laten de bezwaarden gewoon zeggen: Wij willen niet. Laat ons met rust. Voor de bezwaarde hervormden verandert er niets in de nieuwe kerk en zij kunnen evenals nu gebruikmaken van de Statenvertaling, psalmen op hele noten en welke andere zaken meer. Het enige wat verandert, is dat de centrale kerkenraad in algemene kerkenraad verandert en het college van kerkvoogden in kerkrentmeesters. Veranderingen in de kerkorde? Daar worden ze niet op aangesproken. Er is binnen de PKN voor iedereen een plek die er al was.”

Stelling 3: Als er lokaal scheuren en breuken optreden, moet het proces als mislukt worden beschouwd.

„Ja en nee. Ja, als er breuken ontstaan, nee omdat er tegelijkertijd alles aan gedaan is om breuken te voorkomen. Je kunt niet een apart speeltuintje bij de kerk scheppen. Het voorstel van een unie of een federatie zie ik ronduit als een ongeluksscenario. In plaats van drie kerken krijgt je er één bij en heb je vier kerken. Je moet uitgaan van een gefuseerde kerk, met eventueel de mogelijkheid dat bezwaarde gemeenten een soort federatieovereenkomst kunnen sluiten met de verenigde kerk.”

Hoe vult u de dag van vandaag in?

„Ik hoop samen met de voorzitter van Op Goed Gerucht op de hervormde synode aanwezig te zijn en daarna ook bij de dienst in de Domkerk. Een dankdienst zou ik het niet noemen. Wel mag de dankbaarheid overheersen. Tegelijkertijd is het een afsluiten van een periode waaraan je niet zonder pijn terugdenkt. Ik denk ook dat er een sfeer van opluchting zal zijn, het gevoel van: ”hora est”, het is tijd. Maar daar hoeft geen promotiefeestje op te volgen.”

Uw grootste wens?

„Ik hoop dat er veel gemeenten zijn die nu voorbereidingen zullen treffen om op 3 mei 2004 bij de notaris te zitten om plaatselijk de fusieovereenkomst te tekenen. Het werk voor de plaatselijke gemeenten begint pas. Hervormden, gereformeerden en luthersen hoeven geen moment voor hun identiteit te vrezen. Die hervormd willen blijven, moeten dat ook doen. En zij zullen beseffen dat dit ook kan in de PKN.”