In Nederland leven mensen op diverse plekken en in verschillende verbanden die onderling niet of nauwelijks met elkaar te maken hebben – werk, woonplaats, kerk, familie. Vrienden ontmoeten elkaar af en toe na een bewust gemaakte afspraak, lezen van elkaar op Facebook en sturen elkaar een digitale kerstkaart. Wat is de echte vriendschap?

Het woord vriend maakt zelf al duidelijk waarom het gaat. Vriend is het voltooid deelwoord van het werkwoord vrijen: vrijend, vrieënd, vriend. Vrijen veronderstelt dat mensen elkaar geestelijk en lichamelijk nabij zijn. Vriendschap heeft te maken met het delen van elkaars leven in voor- en tegenspoed.

Bijna alles wat nodig is om een huwelijk goed te houden, is ook nodig om vriendschap in stand te houden. Denk aan: trouw zijn, samen dingen doen, communiceren, elkaar waarderen, elkaar helpen. Als je het zo bekijkt, lijkt het erop dat de mensen in Tunesië meer begrijpen van vriendschap dan wij met onze vele, vluchtige en sinds twintig jaar ook digitale contacten.

Liefde weggeven

Ieder mens heeft behoefte aan vriendschap. Het lijkt een behoefte om liefde weg te geven. De werkelijke behoefte is echter andersom. Wie vrienden zoekt, wil vooral erkenning en waardering ontvángen. Zonder vrienden lijkt ons leven betekenisloos. Vriendschap is nodig om te ontsnappen aan een negatief zelfbeeld.

Het hebben van familie kan het gebrek aan vrienden niet goedmaken. Vriendschap is ”van nature” liefde voor jezelf via een ander. Soms klagen mensen dat ze geen vrienden hebben onder collega’s of in de kerkelijke gemeente. „Ik heb daar geen vrienden, want de mensen klieken alleen maar samen in eigen clubjes…” Iemand zegt daarmee dat niemand hem ziet staan en waardeert. Je hoort het ik-gerichte verlangen erin doorklinken.

De ik-gerichtheid in vriendschap is begrijpelijk, maar moet aangevuld en gecorrigeerd worden door gerichtheid op de ander. Vriendschap levert niet alleen iets op, maar heeft ook een prijs. En de kosten gaan voor de baat uit. Vriendschap begint met zelf vriend willen zijn. Wie klaagt dat hij geen vrienden heeft, moet aan zichzelf vragen of hij wel liefde gééft. Wacht ik tot iemand mij ziet staan of zie ik anderen staan? Je víndt geen vrienden, maar je moet zelf vriend zijn.

Vriendschap moet je ook onderhouden. Dat vraagt inspanning en soms zelfverloochening. Christelijke vriendschap is gericht op de ander, die soms heel anders is. Ze is niet alleen op de gelijken gericht – dat is zelfliefde. Als onze vriendschap alleen uitgaat tot mensen die in ongeveer dezelfde auto rijden als wij, vallen we door de mand. De liefde van de Heere Jezus ging uit tot mensen met wie anderen geen vriendschap wilden sluiten.

Telefoon

Vanaf ongeveer 1965 zijn onze vriendschappen veranderd. Leek het voor die tijd nog een beetje op de praktijk van Tunesië, daarna niet meer. Voor 1965 zochten mensen elkaar vaak op om iets te vragen of met elkaar mee te leven. En als je iets ging vragen of vertellen, bleef je spontaan koffiedrinken. Het leven speelde zich af in de eigen woonplaats en in een beperkt gebied eromheen.

Door de komst van de auto en de telefoon veranderde dat. We konden daardoor beter dan voorheen ons eigen sociale netwerk maken en onderhouden, ver buiten de grenzen van ons dorp. Sluipenderwijs werd onze vriendenkring daardoor steeds meer een kopie van onszelf. We sloten geen vriendschap meer met onze buren (die anders waren dan wij), maar bleven het contact onderhouden met de mensen van eigen smaak ver weg.

Mensen zijn doorgaans niet individualistischer geworden. We verlangen nog steeds naar vrienden en willen nog steeds met anderen meeleven. Ons netwerk is alleen minder zichtbaar geworden voor anderen en daardoor lijkt het slechts dat we minder om elkaar geven.

Sinds 2000 is ons netwerk nog minder zichtbaarder geworden, omdat het nu ook een digitale vorm heeft gekregen. In het gezin zien we niet meer dat onze zus vriendinnen heeft. Die komen nog maar weinig over de vloer. We hóren ook niet meer dat ze vriendinnen heeft. De telefoon gaat ook bijna niet meer. De communicatie verloopt in stilte via Facebook, MSN, sms, Hyves, Twitter of e-mail. Onze zus lijkt individualistisch op haar kamertje te zitten, maar heeft intussen contacten over de halve wereld.

Mogelijkheden

Wat moeten we daarvan vinden? Dat hangt ervan af. Voor vriendschap is deze ontwikkeling deels slecht. De vriendschap à la Tunesië is in onze cultuur niet meer voor te stellen. Vrienden gaan niet meer onverwacht uren bij elkaar op bezoek. Ze nemen ook steeds minder tijd om elkaar te bellen. Ze hebben wel digitaal contact, soms intensief.

De mogelijkheden via internet zijn ook goed voor vriendschappen. Dankzij internet verwateren vriendschappen minder snel door verhuizingen of het verlaten van een school. Digitale vriendschappen kunnen oppervlakkig zijn, maar ook diepgaand. Dingen die mensen niet durven te zeggen, durven ze wel te schrijven. Via internet kunnen mensen meer dan ooit met elkaar meeleven als er zorgen zijn. De complete vriendinkring is na één digitaal bericht op de hoogte van wat een dokter gezegd heeft.

Als mensen niet te veel tijd verspillen achter de computer en nog steeds tijd vrijmaken voor het opzoeken van vrienden, zijn sociale media een efficiënt middel om het vriendencontact te behouden. In de praktijk zal het zo zijn dat mensen die vrienden hebben, de sociale media als ondersteuning van hun ‘echte’ netwerk gebruiken.

Voor mensen die in het echte leven geen vrienden hebben, bieden de sociale media een surrogaatoplossing die hun eenzaamheid meer versterkt dan opheft. De onbekende vrienden uit een ander land met wie iemand urenlang games speelt, zijn geen vrienden.

IJdelheid

Sociale media zijn een kermis van ijdelheid. Het woord vrienden, bijvoorbeeld op Hyves, kunnen we daarom met een korreltje zout nemen. De sociale media sluiten aan bij de natuurlijke drang van mensen om aandacht voor zichzelf te vragen. Mensen etaleren zichzelf en kijken in de etalage van anderen. Ze vullen hun Facebookpagina zo mooi mogelijk in. Ze vragen aandacht voor zichzelf in berichten op Twitter. Dan begint het tellen. Hoeveel vrienden heb ik op Facebook? Hoeveel volgers heb ik op Twitter, hoeveel lezers heeft mijn blog? Hoe hoger de optelsom is, des te geweldiger ben je. De mensen die in het gewone leven niet zo veel contacten maken en digitaal ook niet succesvol zijn, voelen zich des te ongelukkiger.

Mensen onderhouden hun netwerk via de sociale media. Nog meer dan in het echte leven is het een netwerk van eigen keuze. Met jou wil ik te maken hebben, want van jou kan ik iets ontvangen. Met jou wil ik niet (meer) te maken hebben, want je hebt me niets (meer) te bieden en ik schrap je uit mijn netwerk. Dat heet ”ontvrienden”.

In de sociale media zoeken mensen bevestiging van het eigen ik. Dat staat soms ver af van de gevende liefde waartoe Gods Woord ons oproept. Die gevende liefde kan niet anders dan in het echte leven beginnen. Wat ben ik voor een mens als ik mezelf etaleer via internet aan de hele wereld en me niet inspan om vriend te worden van de mensen om mij heen, in de kerk, op het werk, in de straat?

Boekenweek 2012

Boekenweek 2012, die morgen begint, staat in het teken van ”Vriendschap en andere ongemakken”. Tegelijk gaat de Week van het Christelijke Boek van start, met als thema ”Een open boek – over vriendschap in christelijke boeken”. De Boekenweek duurt tot en met 24 maart.

In deze bijlage speciale aandacht voor het Boekenweekthema, met onder meer een essay van Nico van der Voet, een interview met Rien van den Berg, die het christelijke actieboek ”Aslander” schreef, enkele gedachten van C. S. Lewis over vriendschap en –natuurlijk– recensies.

www.boekenweek.nl www.bcbplein.nl