Hoe leg je Oekraïense kinderen die net zijn gevlucht, de spelregels uit van het oer-Hollandse sjoelen? Hoe help je ze met kleuren, als zij geen flauw idee hebben wat rood of groen betekent, en jij geen woord Oekraïens spreekt?

Terug naar maart 2022. De Russische invasie in Oekraïne is in volle gang, als vrijwilliger van de voedselbank Liesbeth Kromhout de vraag krijgt of ze zich wil ontfermen over een groep uit Oekraïne gevluchte kinderen. Kromhout zegt meteen ja, vertelt ze in haar rijtjeshuis in Rijswijk.

Kromhout is gepensioneerd pastoraal werker en geestelijk verzorger. Ze vraagt ‘haar’ doopsgezinde kerk in Den Haag om een plek voor de kinderen om te spelen. Van kerkgangers krijgt ze spellen, waaronder een sjoelbak. „Daar stond ik, op maandagmiddag. Met zestien kinderen die mij niet konden verstaan, en ik hen ook niet. Met wat gebaren heb ik mij eruit gered.”

Daar stond ik dan. Met zestien kinderen die mij niet konden verstaan, en ik hen ook niet - Liesbeth Kromhout, initiatiefnemer startersboekjes

Talenknobbel

Onderweg naar huis denkt Kromhout: dit kan toch anders? „Ik heb geen talenknobbel”, zegt de vrijwilliger eerlijk. „Ik ben een beelddenker en ik ken geen andere taal dan het Nederlands. Als ik naar het buitenland ga, koop ik een vertaalboekje om me daar te kunnen redden.”

Maar zo'n simpel zakboekje van het Oekraïens naar het Nederlands en vice versa is er niet. Kromhout kruipt achter haar computer en maakt zelf een vertaallijst met behulp van Google Translate. Het is de vrijwilliger ten voeten uit, zegt ze zelf. „Ik laat me niet zo snel uit het veld slaan. Als ik een probleem zie, dan los ik dat op.”

Kromhout rubriceert haar woordenlijst. Kleding. Taal en land. Supermarkt. Maanden. Tekenen. Boerderij. Onder elk kopje verzamelt ze de belangrijkste woorden met de Oekraïense vertaling en Oekraïense uitspraak erbij. Zo kan ze de kinderen de volgende keer vertellen wat ze bedoelt.

Wat Kromhout dan nog niet weet, is dat deze eenvoudige woordenlijstjes op enkele A4'tjes er uiteindelijk toe leiden dat ze een heuse auteur wordt bij de bekende woordenboekuitgever Van Dale. „Toen had ik nog helemaal geen boekje in mijn hoofd”, zegt Kromhout. „Ik zocht wel naar een manier om de lijstjes zo af te drukken dat je ze kon bewaren.”

Dankbaar

Tijdens die zoektocht komt ze in contact met René Knijnenburg, eigenaar van een kleine drukkerij. „Nadat ik mijn lijstjes had opgestuurd bood René aan er kleine zakboekjes van te maken. De eerste vijfhonderd kreeg ik van hem. Ik stond perplex. Vijfhonderd boekjes? Dat had ik nooit durven dromen.”

In april 2022 zijn de boekjes klaar, amper een maand nadat het idee was ontstaan. Kromhout heeft de woordenlijstjes laten controleren door een tolk en drukker Knijnenburg heeft ze vormgegeven met vrolijke plaatjes en figuurtjes.De eerste boekjes deelt Kromhout uit na afloop van een Oekraïense viering in de Bonifatiuskerk in Rijswijk. „Ik hield natuurlijk nog stapels boekjes over, dus ben ik ze actief gaan verspreiden. Bij scholen, kerken, voedselbanken, opvanglocaties, bibliotheken. Overal waar Oekraïense vluchtelingen komen. Mensen waren zó dankbaar.”

Oekraïense vluchtelingen waren zo dankbaar voor de boekjes - Liesbeth Kromhout, initiatiefnemer startersboekjes

Na de eerste druk volgt al snel een tweede, een derde en uiteindelijk een zevende druk. Meer dan twintigduizend vertaalboekjes rollen van de pers van Knijnenburg, gesponsord door de gemeente, de Rotary, kerken en scholen.

Van Dale

Als Kromhout in het nieuws leest dat Nederland duizenden alleenreizende kinderen opvangt, waarvan het gros uit Syrië, bedenkt ze dat de boekjes ook in het Arabisch nodig zijn. Via de krant komt ze in contact met de Syrische Lobna Abdo, die als eerste vluchteling de master Nederlands als tweede taal en meertaligheid aan de Universiteit van Amsterdam volgt. Het contact leidt al snel tot een vertaalboekje in het Arabisch, waarvan er meer dan twaalfduizend worden gedrukt.

„De vraag naar de boekjes groeide me boven het hoofd”, zegt Kromhout, die op een tafeltje alle edities van de boekjes heeft uitgestald. De tafel ligt helemaal vol. „Er kwam administratie bij kijken; sponsorgeld moest netjes worden verwerkt. Ik kon dat niet meer bijbenen. Dus zocht ik contact met een uitgever. Boven aan mijn lijst stond Van Dale – die woordenboeken hebben mij altijd zo goed geholpen.”

Uitgeverij Van Dale reageert direct enthousiast. „Ik mocht op de koffie komen bij een uitgever, die vroeg: „Wat wilt u? U bent initiatiefnemer.” Weer stond ik perplex.” Van Dale biedt Kromhout aan om haar tot auteur te bombarderen van zogeheten startersboekjes, speciaal voor nieuwkomers die hun weg in Nederland proberen te vinden.

Ruim twee jaar na het ontstaan van het eerste vertaalboekje verschijnen in oktober 2024 de officiële startersboekjes met 1250 woorden in vijf talen: Oekraïens, Arabisch, Perzisch, Turks en Tigrinya. Ze zijn uitsluitend online verkrijgbaar voor 3,50 euro per stuk.