Bij de herdenking van de Slag om Koersk van 1943 repte de Russische president Vladimir Poetin donderdag nog met geen woord over de rol van Wagner in de strijd in Oekraïne. Hij prees enkel de „toewijding” en „loyaliteit” van de Russische soldaten in het buurland, ook al is het een gegeven dat de enkele successen die Rusland er bereikte aan Wagner te danken zijn. Donderdagavond kwam de president echter alsnog met een verklaring waarin hij stelde dat Wagner een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de gevechten in Oekraïne, „die niet snel zal worden vergeten”.

In zijn statement reageerde Poetin voor het eerst op de crash van het toestel waarin volgens de passagierslijsten onder anderen Wagnerchef Jevgeni Prigozjin zich bevond. Poetin verklaarde dat er een onderzoek naar het ongeluk is gestart, maar dat die enige tijd in beslag zal nemen.

Prigozjin typeerde hij als een „getalenteerde zakenman”. „Ik kende Prigozjin lang, vanaf het begin van de jaren 90”, zei hij. „Hij had een moeilijke levensweg en maakte serieuze fouten in zijn leven. Maar hij boekte ook resultaten – voor hemzelf, en wanneer ik het hem vroeg.” Tegelijk condoleerde hij de families van de inzittenden.

Het was een onwerkelijke verklaring vanuit de aanname dat Poetin zelf achter de crash zit, om zich zo te ontdoen van Prigozjin en diens directe vertrouwelingen. Het onderstreept voor velen slechts het schimmige imago van het Kremlin.

Ontmanteling

Een belangrijke vraag is in hoelang Poetin met dergelijke acties wegkomt. Poetin heeft een zekere reputatie op dit gebied, maar Prigozjin was een geval apart: hij was populair onder een deel van de bevolking en van belang voor Russische belangen dichtbij en verder weg.

De algehele aanname is echter dat Poetin vooralsnog in het zadel zal blijven: een volksopstand of een couppoging liggen niet voor de hand. Daarvoor is de zwaar bewapende presidentiële garde te sterk en zijn de binnenlandse inlichtingendiensten te belangrijk.

Tatiana Kastueva-Jean, Ruslandkenner bij het Parijse instituut voor Buitenlandse Betrekkingen IFRI, verwacht hooguit beperkte gevolgen voor het Russische politieke systeem en de stabiliteit van het regime. Ze erkent dat woede over de dood van Prigozjin bij „de harde kern” van Wagner niet valt uit te sluiten en dat er wellicht ook in het leger sympathieën voor de Wagnerleider bestonden. In ultranationalistische Russische kringen gold Prigozjin als een held. Maar tegelijk wijst ze erop dat het Kremlin al twee maanden bezig is met de ontmanteling van „het Prigozjinrijk”.

Grilliger

Anderen onderstrepen vooral dat de dood van Prigozjin Poetin verzwakt. Het feit dat Poetin „zo snel schipperde van het bekritiseren van Prigozjin als een verrader via het uitnodigen van hem voor de recente Afrika-top naar het vermoorden van hem zal weinig helpen om de zorgen over Poetins geestestoestand en greep op het systeem weg te nemen”, schreef de Britse Poetinkenner Mark Galeotti donderdag in The Spectator.

De Russische elite zal de gebeurtenissen volgens hem niet zien als bewijs van de kracht van Poetin, maar als onderstreping van de gedachte dat hij „steeds moorddadiger en grilliger wordt”.

Galeotti wijst er daarbij op dat de muiterij zelf al een bewijs was van zijn falen om interne geschillen binnenshuis op te lossen. De crash is daar volgens hem slechts een onderstreping van. „Het kenmerk van een goed georganiseerd autoritair regime is dat het insiders niet zo openlijk hoeft te vermoorden, omdat zij überhaupt te veel worden afgeschrikt om de regels van het systeem te overtreden.”

Poetins grootste bedreiging komt volgens Galeotti dan ook niet zozeer van de straat, maar van „een pragmatische elite die continu de gevaren afweegt van een bestaan onder hem tegen die zonder hem”.

Kimberly Marten, politicologe aan de Columbia University in New York, deelt die analyse. Ze denkt eveneens dat Poetins „geaarzel en gedraai, zowel tijdens de muiterij als daarna, zijn inner circle te denken zal geven”, schreef ze donderdag in The Guardian. Westerse inlichtingendiensten stellen dat Poetin op de hoogte was van de komst van de muiterij, maar die niet stopte. „Een factor die leden van de Russische elite er lang van heeft weerhouden om hem uit te dagen –hun geloof in zijn onoverwinnelijkheid– staat nu ter discussie.”