Bij digitale opvoeding hoort dat je de vrijheid om te schelden begrenst
De tranen van minister Kaag hebben de discussie over sociale media weer aangewakkerd. Zondag raakte de minister van Financiën tijdens een tv-uitzending geëmotioneerd toen haar dochters haar adviseerden om maar te stoppen. Zij ontvangt elk kwartier een haatbericht en haar kinderen vrezen dat haar nog eens hetzelfde overkomt als destijds minister Borst.
Sociale media zijn inderdaad een open riool, maar er is geen eenvoudige oplossing voor de giftige uitwerking ervan. Een voor de hand liggend advies is dat je zo ver mogelijk bij dat riool vandaan moet blijven. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar zo eenvoudig is dat niet. Zolang daders het op iemand gemunt hebben, helpt het potentiële slachtoffers weinig als ze zelf sociale media uit de weg gaan. Bovendien kunnen politici zich niet de luxe permitteren om media te mijden.
Een andere redenering is dat hoge bomen nu eenmaal veel wind vangen en dat je dus niet ontkomt aan pesterijen als je een hoog politiek ambt bekleed. Dat is juist, maar toch is er een belangrijk verschil met de tijd van de politieke moorden op Pim Fortuyn, John F. Kennedy, Willem van Oranje en Julius Caesar. Er is altijd een morrende menigte geweest, maar die heeft nu een megafoon in de vorm van sociale media en die heeft een andere uitwerking dan een handgeschreven brief. Sociale media hebben de nare eigenschap dat ze gebruikers gemakkelijk opsluiten in een echokamer die hen steeds bevestigt in hun eigen gelijk. Daar komt bij dat de relatieve anonimiteit en afstand mensen in de verleiding brengt om woorden te gebruiken die ze in een gesprek met hun doelwit nooit zouden durven uitspreken.
Dan moeten we jongeren beter opvoeden, zei minister-president Rutte, eind vorige week. Inderdaad, mediaopvoeding is ontzettend belangrijk, maar het is veel te optimistisch om te verwachten dat je met etiquetteregels dit probleem de kop indrukt. Cyberpesten dateert al uit de beginjaren van sociale media als MSN, MySpace en Hyves, twee decennia geleden. Het probleem is ook niet beperkt tot jongeren. Bovendien lijkt het in de aard van sociale media te zitten dat die korte lontjes en polarisatie aanwakkeren.
Kortom, de oplossing is niet simpel. Kamervoorzitter Vera Bergkamp stuurde dinsdag een brief naar Twitter met de oproep om te zorgen voor een „veiliger online omgeving”. Het is goed dat Bergkamp opkomt voor de Kamerleden –van links tot rechts– maar het is zeer de vraag of er snel wat verandert bij Twitter.
Toch zijn er meer mogelijkheden. Een daarvan is het verbieden van anonieme accounts en het streng hanteren van leeftijdsgrenzen. Dat is natuurlijk maar een deel van de oplossing, want er is altijd een groep die dat weet te omzeilen of naar andere vage digitale platforms uitwijkt. Dat geldt vooral voor gebruikers die zulke ingrepen zien als beknotting van hun vrijheid en bewijs van een kwaadaardige elite. Dat zij dan maar zo. Bij opvoeden hoort ook dat je de vrijheid om te schelden aan banden durft te leggen.
