Visie Wayne Grudem op Drie-eenheid heeft ariaanse trekjes
De Amerikaanse theoloog Wayne Grudem onderschrijft weliswaar de ”vijf punten van het calvinisme”, maar in zijn kijk op de Drie-eenheid wijkt hij af van de gereformeerde orthodoxie.
In het interview met Leander Janse over de start van een avondschool systematische theologie van Hebron Missie (RD 30-3) las ik met enige verbazing dat men daarop het boek ”Bijbelse Theologie” van Wayne Grudem wil gaan bestuderen. Dat is een verkorte versie van zijn ”Systematic Theology”. Waarom is zijn visie problematisch?
Wayne Grudem is professor aan het Phoenix Seminary in Arizona en medeoprichter van de Council on Biblical Manhood and Womanhood. Hij kwam in 1994 met een systematische theologie waarin hij beschrijft dat de Zoon ondergeschikt is aan de Vader. Zoals de Zoon op aarde onderworpen was aan de Vader, zo is Hij dat ook in de hemel. Bijbelteksten over de vernederde toestand van de Zoon plaatst Grudem dus binnen de Goddelijke relatie tussen Vader en Zoon. Bijvoorbeeld Johannes 6:38: „Want Ik ben uit de hemel nedergedaald, niet opdat Ik Mijn wil zou doen, maar de wil van Degene Die Mij gezonden heeft.” Zoals de Zoon op aarde de Vader gehoorzaamde, zo doet Hij dat ook in de hemel. De Vader geeft opdracht, zendt en beveelt. De Zoon is het met de Vader eens en gehoorzaamt Hem.
Tritheïsme
Vervolgens stelt Grudem dat de Vader, vanwege Zijn autoriteit, ervoor kan kiezen om alleen te werken. Dat doet Hij af en toe, zoals bij het maken van het verlossingsplan. De Vader werkt echter meestal met de Zoon. De verhouding tussen Vader, Zoon en Heilige Geest kan vergeleken worden met een gezin: de Vader staat voor de man, de Zoon voor de vrouw, de Heilige Geest voor het kind. Grudem trekt deze lijn door en stelt dat de vrouw de man moet gehoorzamen, zoals de Zoon de Vader gehoorzaamt.
Uiteindelijk lijkt Grudem de eenheid van God en de positie van de Zoon te ondermijnen. We belijden met de Niceaanse orthodoxie (325) dat God één Wezen is en één wil heeft. En waar één wil is, kunnen niet autoriteit én onderwerping zijn. In Grudems theologie ligt dus te veel nadruk op de individualiteit en eigenschappen van de Personen in plaats van het Wezen. Dit blijkt niet alleen uit zijn onderscheiden van meerdere willen, maar ook uit het feit dat volgens hem de Vader zonder de Zoon kan werken. Daarom wordt Grudem wel beschuldigd van ”tritheïsme” (driegodendom), oftewel het geloof in de Drieheid in plaats van de Drie-eenheid.
Arius
Grudem wordt ook beschuldigd van een soort semi-arianisme. De ketter Arius (3e eeuw) claimde dat de Zoon ondergeschikt is aan de Vader en een positie heeft tussen God en mens in. Volgens Grudem is het essentieel voor de Vader dat Hij autoriteit heeft en voor de Zoon dat Hij zich onderwerpt. Maar als dit zo wezenlijk is voor de Personen, zegt hij hier dan niet dat de Zoon een lagere positie heeft dan de Vader? Grudems weerwoord is dat het alleen gaat over de ondergeschiktheid in de relatie tussen de Vader en de Zoon, maar dat de Vader en de Zoon wel gelijk zijn.
Van oudsher wordt echter alleen gezegd dat het verschil in de relatie tussen Vader en Zoon is dat de Zoon gegenereerd is door de Vader. Generatie betekent dat de Zoon voortkomt uit het Wezen van de Vader. De Zoon heeft hetzelfde Wezen en daardoor ook dezelfde autoriteit, macht en eer als de Vader. Autoriteit en macht kunnen niet gescheiden worden binnen de verschillende Personen, omdat deze horen bij het ene Wezen. Bij Grudem echter lijkt de Zoon minder deel te hebben aan het Wezen van God, omdat alleen de Vader autoriteit en macht heeft. Bovendien heeft volgens Grudem de Zoon het Wezen ontvangen van de Vader door eeuwige generatie en zorgt deze manier van bestaan voor ondergeschiktheid. Maar hoe kan een manier van bestaan zorgen voor ondergeschiktheid, terwijl hetzelfde Wezen zou moeten zorgen voor gelijkheid tussen Vader en Zoon? Hoewel Grudem zich ertegen verzet, lijkt hij toch echt de Zoon wezenlijk ondergeschikt te maken aan de Vader.
Grudem lijkt de lijn van de Vroege Kerk, de Reformatie en de gereformeerde orthodoxie te verlaten. Op een paar uitzonderingen na heeft men namelijk nooit in deze termen willen spreken over de verhouding tussen Vader en Zoon, omdat ze te veel richting het arianisme gaan. Des te onbegrijpelijker is het dat Grudem als orthodox wordt bestempeld omdat hij de ”vijf punten van het calvinisme” onderschrijft. Een verkeerde visie op de Drie-eenheid is echter fundamenteel en heeft gevolgen voor alle facetten van de theologie. Laten we daarom erg voorzichtig zijn met het bestuderen van Grudems werk.
Huidige debatten
Het project van Hebron Missie klinkt veelbelovend! Alleen lijkt het mij verstandig om de Drie-eenheid te bestuderen via bijvoorbeeld Athanasius, Augustinus, Calvijn, À Brakel en Bavinck. Het is nuttig om ook Grudem te behandelen, omdat hij een belangrijke stem heeft in het debat dat momenteel in Amerika gevoerd wordt rond de Drie-eenheid (met theologen als Grudem, Ware en Ovey enerzijds en Barrett, Giles en Swain anderzijds). Maar dan moeten we ook weten hoe Grudems visie afwijkt van die van de Vroege Kerk en de gereformeerde traditie.
De auteur volgt de master systematische theologie aan de Theologische Universiteit Kampen|Utrecht en de master econometrie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
