Na telling van 85 procent van de stemmen is de partij in de meeste provincies de grootste. In de Eerste Kamer krijgt BBB waarschijnlijk 15 van de 75 zetels.

De regeringspartijen krijgen klappen. Het CDA halveert bijna en gaat van 9 naar 5 zetels in de Senaat. Zoals het er nu naar uitziet, verliest de ChristenUnie 1 van de 4 zetels in de Eerste Kamer. D66 zou 1 van de 7 zetels inleveren en de VVD 2 van de 12.

De uitslag is een tik op de vingers voor het kabinet. De regeringscoalitie heeft nu 32 van de 75 zetels. Dat worden er waarschijnlijk 24. Omdat er nog uitslagen binnen moeten komen, kunnen de aantallen nog wijzigen.

De SGP boekt landelijk gezien een stemmenwinst van 10 procent, maar het behoud van de tweede zetel in de Eerste Kamer –een restzetel– is op dit moment nog onzeker.

GroenLinks en PvdA, die straks in de Eerste Kamer een gezamenlijke fractie willen vormen, kunnen waarschijnlijk rekenen op 15 zetels. Dat is er 1 meer dan ze nu samen hebben.

Nu steunt de coalitie voor gevoelige wetsvoorstellen vaak op PvdA en GroenLinks. Die mogelijkheid blijft er ook na verkiezingen voor de Senaat. De coalitie met de gecombineerde GroenLinks/PvdA-fractie krijgt waarschijnlijk 39 van de 75 zetels. De coalitie zou ook steun kunnen zoeken bij BBB, maar dat ligt minder voor de hand.

Ontzuiling

De verkiezingsuitslag laat zien dat het aandeel van ontevreden kiezers die hun stem uitbrengen op de niet-gevestigde politieke partijen, verder toenam. De LPF van Pim Fortuyn behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2002 ruim 15 procent van de stemmen. Een vergelijkbaar percentage behaalde de PVV in 2010. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 behaalden FVD en PVV samen ruim 20 procent van de stemmen. Bij de Statenverkiezingen van woensdag kregen BBB, JA21, PVV en FVD samen ruim 30 procent van de kiezers achter zich.

De conclusie na deze verkiezingen kan niet anders zijn dan dat de beweeglijkheid van de kiezer, oftewel de volatiliteit, opnieuw toenam. Het proces van ontzuiling dendert door. Het kiezersvolk is meer dan ooit op drift en het einde van die trend is niet in zicht.

Platteland

De kiezers van de BBB komen bij alle partijen vandaan, zo leert een eerste analyse van marktonderzoeker Ipsos Ongeveer 18 procent van de huidige BBB-aanhang stemde bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen PVV, nog eens 17 procent kleurde in 2021 het vakje bij de VVD rood en 14 procent van de BBB-aanhang stemde eerst CDA.

Met de winst van de BBB staat de ontevredenheid van de kiezers over de gevestigde partijen weer hoog op de politieke agenda. Met de kloof tussen stad en platteland als centraal thema.

De vraag is of Van der Plas de ontevreden kiezers achter zich kan houden. De ervaring met veel populistische partijen is dat ze vroeg of laat ten prooi vallen aan onderlinge verdeeldheid en onverkwikkelijke ruzies.

Nu moet de BBB eerst in de provincies laten zien of ze bereid is mee te besturen en bereid is om compromissen te sluiten.

BBB-leider Caroline van der Plas stelde donderdagmorgen dat haar partij alleen in provincies gaat besturen als in het coalitieakkoord komt te staan dat boeren niet zullen worden onteigend. Die optie sluit het kabinet tot nu toe juist niet uit. Daarom staan de provincies aan de vooravond van spannende en moeizame onderhandelingsrondes over de vorming van coalities.