Klanten lopen af en aan bij tabakspeciaalzaak Amersfoort. De onderneming draait overuren rond de feestdagen in december. Vooral deze dinsdag voor Kerst is het razend druk. Meest geliefd zijn Marlboro Gold-sigaretten, weet een verkoopster te vertellen.

Sinds supermarkten geen rookwaren meer mogen verkopen, is de omzet van de tabakspeciaalzaak gestegen, laat eigenaar Krijn Vermeulen desgevraagd weten. Vermeulen is tevens directeur van de Plus, die pal naast de tabakspeciaalzaak ligt. Klanten hoeven dus slechts een deur verder te lopen voor een pakje shag.

Vermeulen heeft de tabakswinkel in oktober 2023 geopend, drie jaar nadat bekend werd dat tabaksverkoop in supermarkten verboden zou gaan worden.

Gemakswinkels

Ondernemers roken hun kans, nu rokers niet meer in de supermarkt terechtkunnen. Het afgelopen jaar kwamen er ruim 200 tabakszaken bij. Stonden er eind vorig jaar nog 1466 tabakswinkels geregistreerd, momenteel zijn dat er 1675. Dat blijkt uit cijfers die het ANP onlangs bij de Kamer van Koophandel opvroeg. Vooral in Flevoland en Zuid-Holland openden veel winkels hun deuren.

Niet al die 200 tabakszaken die zich het afgelopen jaar hebben ingeschreven zijn nieuwe winkels, relativeert Janwillem Burgering, directeur van NSO Retail, een brancheorganisatie voor de tabaksdetailhandel. Bij een deel gaat het volgens hem om gemakswinkels, zoals de Primera en de Bruna, die zich laten inschrijven als tabakspeciaalzaak.

Vaak worden tabakszaken in de nabijheid van een supermarkt geopend. In ruim de helft van de gevallen is de supermarkteigenaar tevens eigenaar van de nieuwe tabakswinkel, volgens de onderzoeksjournalistieke website TabakNee.nl. Volgens Burgering is het bij wet verboden om een tabakswinkel in hetzelfde pand als de supermarkt te vestigen.

De afgelopen jaren zijn er veel meer tabaksverkooppunten verdwenen dan erbij gekomen, stelt de directeur. „Tien jaar geleden waren er 23.000 verkooppunten. Daar zijn er nu nog 4000 van over, waarvan de helft pompshops betreft.” De afname heeft voor een deel te maken met het verkoopverbod in supermarkten en horecaondernemingen. Zeker 6400 supermarkten bieden sinds dit jaar geen rookwaren meer aan.

Accijnsverhoging

Het verbod op de verkoop van rookwaren in supermarkten komt voort uit een pakket aan maatregelen die in 2018 zijn afgesproken in het Nationaal Preventieakkoord. De ambitie van dit akkoord is dat in 2040 minder dan 5 procent van de volwassen Nederlanders en 0 procent van de jongeren en zwangere vrouwen rookt.

Eerdere maatregelen zijn een accijnsverhoging (per 1 april 2024), een verbod op de onlineverkoop van tabak en e-sigaretten (per 1 juli 2023), een ban op rookruimtes in alle sectoren (per 1 januari 2022) en het uit het zicht moeten halen van tabaksproducten bij verkooppunten (per 1 januari 2021).

Burgering betwijfelt of deze besluiten effectief zijn. Cijfers van het Trimbos-instituut laten zien dat vorig jaar 19 procent van de volwassen Nederlanders rookte – evenveel als in 2022. En onderzoekers van het RIVM berekenden in november dat in 2050 waarschijnlijk nog 11 procent van de volwassen bevolking rookt – dus ruim boven het streefpercentage van het Nationaal Preventieakkoord.

Illegaliteit

Gegevens van de Accijnsmonitor suggereren wel een afname in rookgedrag. Zo is er in november 60 procent minder shag verkocht en 34 procent minder sigaretten ten opzichte van een jaar eerder. Burgering heeft echter het sterke vermoeden dat dit komt doordat veel Nederlanders sinds de accijnsverhoging rookwaren uit het buitenland halen. „Voor een pakje sigaretten dat in Nederland 25 euro kost, betaal je in Duitsland de helft.” Volgens hem is de omzet in tabakswinkels in de grensstreek gehalveerd. Ook bestellen veel mensen sigaretten online uit het buitenland, vermoedt hij, ook al is dat verboden.

Zijn aanbeveling: harmoniseer de accijnstarieven, zodat tabak in Duitsland of België even duur is als in Nederland. En handhaaf op illegaliteit.

De komende jaren scherpt de overheid het tabaksbeleid verder aan. Zo mogen vanaf 2026 alleen nog speciaalzaken e-sigaretten verkopen. Tankstations mogen tabak vanaf 2030 niet meer aanbieden. En vanaf 2032 geldt dat verkoopverbod ook voor gemakszaken, zoals Primera en Bruna.