Puur populistisch: zo typeert dr. Andrej Zaslove het Forum voor Democratie (FVD). Alleen al omdat de partij het volk tegenover de elite (het „partijkartel”) plaatst, legt de politicoloog aan de Radboud Universiteit Nijmegen uit. Daarmee spreekt het FVD, dat ook wel als conservatief is gekenschetst, niet alleen rechtse proteststemmers aan, maar ook linkse.

Het FVD vist in een ruime kiezersvijver, bevestigt onderzoeker Laurens Klein Kranenburg van I&O Research: „De partij trekt stemmers van alle leeftijden, zowel hoog als laag opgeleiden, uit het hele land.” Het bureau ontwikkelde een model waarin de waardepatronen van Nederlanders in kaart zijn gebracht. Dat model heeft twee assen: (1) aandacht voor een ander – opkomen voor zichzelf, (2) open voor verandering – behouden wat er is. „FvD-kiezers neigen in dit model meer naar ”opkomen voor zichzelf” dan naar ”aandacht voor een ander””, zegt Klein Kranenburg. De PVV trekt vooral conservatieve kiezers. „Het FVD weet, anders dan de PVV, ook progressieve personen te trekken”, mensen uit de groep „autonome wereldburgers”, waarin verder vooral aanhangers van GroenLinks en PvdD zitten.

Bij de Kamerverkiezingen in maart haalde het FVD twee zetels. Partijleider Baudet bezet de ene, Kamerlid Hiddema de andere. „Vooralsnog heeft het FVD een hoge kiezerstrouw”, stelt Klein Kranenbrug vast. Van de FVD-stemmers zou 88 procent nu opnieuw die partij kiezen. „Ze is dus in staat haar eigen kiezers in belangrijke mate vast te houden.”

Daarnaast ontpopt het FVD zich tot een „geduchte concurrent” van 50PLUS en PVV, maar ook van VVD, CDA en SP. Van de kiezers die een halfjaar geleden op 50PLUS stemden, zou nu 12 procent voor het FVD kiezen. Van de PVV-stemmers geldt dat voor 10 procent. Van de CDA-, VVD- en SP-achterban zou nu respectievelijk 4, 3 en 3 procent overstappen.

Voor PVV-stemmers is het FVD relatief vaak een tweede keus: 23 procent van degenen die nu PVV zouden stemmen, overweegt ook het FVD. Een goede tweede keus is het FVD verder voor 50PLUS-kiezers (13 procent), VVD’ers (10 procent) en SGP’ers (7 procent).

Bewijst dat laatste dat het FVD aantrekkingskracht uitoefent op christenen (zie ”Baudet is politieke broeder”)? „Het FVD opgeven als tweede voorkeur is nog iets anders dan er echt op stemmen”, stelt Klein Kranenburg. Uit de cijfers waarover hij beschikt, blijkt dat 0 procent van de mensen die in maart op SGP en CU stemden, nu zou kiezen voor het FVD. „Zeker het profiel van de gemiddelde CU-kiezer wijkt sterk af van dat van de gemiddelde FVD-kiezer”, zegt hij. „Tussen beide partijen is vrijwel geen uitwisseling.” De SGP kenmerkt zich volgens hem door een trouwe achterban.

SGP-voorlichter Arnoud Proos kent geen mensen die de SGP hebben verruild voor het FVD. „Misschien is die partij wel een optie voor mensen die net als wij eurokritisch zijn, maar die de SGP te pro life en te pro-Israël vinden”, suggereert hij.

Onvrede

Klein Kranenburg van I&O Research zocht ook uit waarom mensen op het FVD (willen) stemmen. „Enerzijds spreekt hun het partijprogramma aan: anti-EU, kritisch over immigratie, voor directe democratie. Anderzijds is er duidelijk onvrede met de bestaande politiek en de prestaties van partijen als de VVD en PVV.” PVV-leiders Wilders boet in aan populariteit omdat zijn toon te hard is en omdat hij niks bereikt. FVD-aanvoerder Baudet daarentegen doet het met zijn duidelijke, beschaafde en intellectuele optreden juist goed.

Een duidelijk pluspunt van het FVD boven de PVV is dat mensen van eerstgenoemde partij lid kunnen worden, voert populismekenner Zaslove aan. „Het FVD lijkt daarin meer op rechts-radicale partijen in andere landen; bij die organisaties is lidmaatschap een belangrijk wezenskenmerk: dat mensen deel kunnen uitmaken van de beweging.”

De Volkskrant schreef onlangs dat het FVD „het uiterst rechtse gedachtengoed salonfähig maakt: het is goed mogelijk sympathie met het FVD te belijden zonder je loopbaan in gevaar te brengen.” Extreemrechts wilde Willem Wagenaar van de Anne Frank Stichting het FVD in die krant niet noemen. Wel zien volgens hem enkele extreemrechtse groeperingen in Nederland, zoals de neonazistische Nederlandse Volks-Unie (NVU), Baudet als hun pleitbezorger in Den Haag. De partij distantieert zich overigens van dat imago. Toen in augustus bleek dat een FVD-lid tevens NVU-lid was, werd hij meteen geroyeerd.

Dat laat onverlet dat directeur Wouter Beekers van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie het FVD in een column typeerde als „ronduit racistisch.” Baudet waarschuwde namelijk voor „een homeopathische verdunning van de Nederlandse bevolking met alle volkeren van de wereld”, „zodat er nooit meer een Nederlander zal bestaan”, „zodat wie wij zijn, niet meer gestalte kan krijgen”, maar een „volgzame soort” ontstaat. „En met dat onderscheid tussen sterke en zwakke soorten hebben we de Van Dale-definitie van racisme te pakken”, meent Beekers.

„Baudet heeft een krachtig verhaal”, legt hij desgevraagd uit. „Hij wil dat we weer trots zijn op Nederland. Daarmee vult hij een gat dat andere politieke partijen hebben laten vallen. Die waren in reactie op het nationalisme dat leidde tot de Tweede Wereldoorlog decennialang sterk internationaal georiënteerd.” Met diens pleidooi voor een hernieuwd besef dat we onderdeel zijn van een nationale gemeenschap en dat er veel is wat ons Nederlanders bindt, is op zichzelf niets mis, vindt Beekers. „Dat element zit ook diep in de protestantse politieke traditie.”

Desondanks vindt hij Baudets uitspraken –zoals die over homeopathische verdunning, maar ook diens beroep op Nederlandse waarden– „erg dubieus.” De FVD-leider, legt Beekers uit, kijkt naar Nederland door de bril van de seculiere meerderheid. „Hij gaat eraan voorbij dat ons land is gevormd door de strijd om geloofsvrijheid en om ruimte voor minderheden. Dé vraag voor politici is hoe de verschillende bevolkingsgroepen in dit land als gelijke burgers en op een vreedzame manier met elkaar kunnen samenleven. Die beantwoordt hij op geen enkele manier.”

Integendeel, Baudet voert de spanning tussen bijvoorbeeld seculieren en gelovigen juist op, meent Beekers. „Hij propageert een politiek-ideologische uniformiteit. Dat staat haaks op onze cultuur van verscheidenheid. Onze overheid dient alle religies en levensovertuigingen te beschermen. We moeten het in dit land met elkaar zien te rooien.”

Ingewikkeld

Van samenwerken is Baudet overigens niet vies. Het FVD wil volgend jaar op diverse plaatsen meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen; waar dat kan met gelijkgezinde partijen. Zoals in Rotterdam, waar de partij optrekt met Leefbaar Rotterdam.

Het uitrollen van de partij over het land is een manier om het FVD toekomstbestendig te maken. Of Baudets partij een blijvertje is, durft politicoloog Zaslove niet te zeggen: „Dat hangt er onder meer van af of de partij effectief kan concurreren met bijvoorbeeld de PVV. En als er meer mensen bij de partij betrokken raken, kan het ingewikkeld worden.” Dan kan er gedoe komen, zoals bij de LPF en andere politieke nieuwkomers is gebeurd, erkent ook Klein Kranenburg. „Daar houden kiezers niet van.”

Baudet schat het potentieel voor zijn partij op tachtig tot negentig Kamerzetels. „Zo groot is de massa mensen in Nederland die wil dat er nu echt iets verandert.” Bij de volgende Kamerverkiezingen mikt hij op twintig zetels. Klein Kranenburg wil geen bovengrens aangeven voor het FVD. „Dat zou speculatief zijn.” Maar hij durft de stelling wel aan dat het FVD kan groeien. „Er zal veel van afhangen of ze de partijorganisatie verder kunnen uitbouwen. En of ze de aandacht die er nu is voor de partij kunnen vasthouden.”

„Baudet is politieke broeder”

Het FVD spreekt ook conservatieve christenen aan, blijkt uit reacties die deze krant ontving op de vraag wat lezers vinden van Baudet en zijn partij. Ze zullen zeker niet massaal FVD stemmen, maar sympathie is er wel. Zo noemt Tom de Nooijer (17) uit Oldebroek, actief binnen SGP-jongeren en de lokale SGP, de partij een verrijking op rechts. „Het is niet ondenkbaar dat er dankzij het FVD in de toekomst eindelijk weer een (centrum)rechtse coalitie komt.” Binnen de SGP-jongeren zijn volgens hem meer mensen blij met het FVD, al neigt een ander deel juist meer naar het CU-gedachtegoed.

In Baudet en Hiddema ziet hij „rechtse bondgenoten, of liever: onze politieke broeders.” Zowel het FVD als ‘zijn’ partij is voor minder of geen EU, minder immigratie en een (her)waardering van de christelijke cultuur. Toch zou de vwo-scholier zich als rechts-conservatieve christen niet thuis voelen bij de seculiere partij. Belangrijkste reden is dat het FVD de Bijbel niet als basis heeft. „Ik ben ervan overtuigd dat de christelijke waarden goed zijn voor de gehele samenleving. Gods eer als hoogste doel hebben, het in afhankelijkheid van God je taken willen vervullen en vergaderingen beginnen met lezen uit de Bijbel en gebed, zijn voor mij fundamenteel.”

De 30-jarige Jaap Tijssen uit Rhenen, lid van de Hersteld Hervormde Kerk, stemde wél op het FVD, zij het met een „niet 100 procent vrij geweten.” Dat de partij opkomt voor de christelijke cultuur waardeert hij. „Baudet durft als seculier de positieve bijdrage van het christendom aan onze cultuur expliciet te benoemen.” Ook ondersteunt Tijssen het pleidooi voor de natiestaat. „Met veel instemming heb ik Baudets boek hierover gelezen. Mijn motieven gaan dus dieper dan alleen bijval voor zijn anti-EU- en anti-islamgeluid.”

Met het standpunt over voltooid leven is hij het fundamenteel oneens. „Daar heb ik de partijleider ook op aangesproken bij een partijbijeenkomst.” Het FVD-lid schrok wel van Baudets woorden over een wet die Nederlandse waarden zou moeten beschermen (zie ”Wat wil FvD met Nederland?”). Niet alleen nieuwkomers, maar ook bestaande kerken en religieuze scholen dienen die volgens zijn plan te onderschrijven. Doen ze dat niet, dan volgt sluiting. „Toen in een interview op RTL werd gevraagd of dat ook geldt voor kerken op de Veluwe, was het antwoord ja. Dat neigt mijns inziens naar een seculiere dictatuur.”

Toch gaf Tijssen zijn –strategische– stem aan FvD, vooral omdat hij hoopte dat de nieuwe partij in de Kamer zou komen. „Als ik wist dat mijn stem een absolute meerderheid had gegeven aan een partij, had ik voor de SGP gekozen. Maar nu maakte het weinig verschil of die partij drie of vier zetels haalde.”

Wat wil FVD met Nederland?

„Een hyperliberaal programma dat ten strijde trekt tegen de vruchten van toch vooral een neoliberale tijdgeest sinds de jaren tachtig.” Zo typeerde politiek commentator Lex Oomkes van dagblad Trouw eind augustus het politieke verlanglijstje van Baudet. Wat wil Forum voor Democratie (FVD) dan zoal?

Het belangrijkste agendapunt van het FVD, zegt de partij zelf, is „kartelbestrijding.” Zo’n 10.000 leden van gevestigde politieke partijen zouden onder elkaar de baantjes verdelen. Die partijpolitieke benoemingen –bijvoorbeeld van burgemeesters– zijn „het grootste probleem van ons land.” Het FVD bepleit daarentegen open sollicitaties voor alle publieke en semipublieke topfuncties. De bevolking moet de premier en burgemeesters direct kunnen kiezen. In het verlengde hiervan wil het FVD invoering van bindende referenda en volksinitiatieven.

Het opmerkelijkste agendapunt van het FVD is dat de partij een wet bescherming Nederlandse waarden (Wet BNW) wil invoeren. „Door de komst van grote groepen (islamitische) immigranten is een aantal verworvenheden en kernwaarden van onze samenleving onder druk komen te staan”, analyseert de partij. „Er is een nieuw startpunt nodig waarin we duidelijk definiëren wat we van mensen en (religieuze) instellingen in Nederland verwachten en duidelijk aangeven waar onze grenzen liggen.”

De Wet BNW verplicht alle instanties –scholen, religieuze instellingen et cetera– vijf fundamentele waarden te onderschrijven: (1) Wanneer religieuze leefregels conflicteren met de Nederlandse wet, gaat de Nederlandse wet altijd voor. (2) Iedereen heeft het recht te geloven wat hij of zij wil; dus ook het recht om van zijn of haar geloof af te vallen. (3) Iedereen heeft het recht godsdienstige ideeën te bekritiseren, te ridiculiseren, te analyseren en in twijfel te trekken. (4) Alle mensen zijn fundamenteel gelijkwaardig, ongeacht geslacht, ras of seksuele gerichtheid. (5) De partnerkeuze is vrij; uithuwelijking en kindhuwelijken zijn onaanvaardbaar.

Bij schending van deze waarden kan, als het aan het FVD ligt, een instantie rekenen op een waarschuwing en een boete; na een tweede waarschuwing volgen sluiting, beëindiging van de activiteiten en strafrechtelijke vervolging van de verantwoordelijke functionarissen.

Het FVD wil islamisering terugdringen. Scholen moeten het christendom, „muziek en kunst, cultuur en kennis veel meer onderwijzen.” Het gedachtegoed van filosofen als Erasmus en Spinoza dient ontsloten „voor een breder publiek.” We moeten „weer van ons land gaan houden en trots zijn op onze gedeelde geschiedenis en toekomst.”

Het bijzonder onderwijs kan behouden blijven, maar het FVD verlangt wel „zeer strenge waarborgen op kwaliteit.” Religieuze scholen moeten hun leerlingen in aanraking brengen met andere levensovertuigingen en hun de ruimte bieden een ander geloof of geen geloof te omarmen. De vrijheid van meningsuiting gaat altijd boven de vrijheid van godsdienst.

De partij streeft ernaar soevereiniteit zo veel mogelijk terug te brengen naar het nationale parlement. „De EU, de open grenzen en de euro: daar moeten we vanaf.” Christenen in het Midden-Oosten verdienen steun.

„Gezien de hogere levensverwachting, de toenemende eenzaamheid van ouderen en de problemen van langdurig zieke mensen” moeten bejaarden die hun leven voltooid achten, recht krijgen op hulp bij zelfdoding.

Partijleider Baudet is voor het homohuwelijk en de legalisering van softdrugs. „Ik gebruik nooit drugs, maar als mensen zich willen doodroken, laat ze hun gang gaan. Daarin ben ik libertijns.”