Hij voegde daaraan toe dat het „allemaal te danken is aan het harde werk van alle slimme studenten en medewerkers hier. Dank jullie wel. En ik hoop dat dit jullie ook zal helpen in jullie verdere carrière.”

Feringa, hoogleraar moleculaire nanotechnologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, heeft de Nobelprijs toegekend gekregen voor zijn onderzoek naar moleculaire nanomachines. Beide andere gelukkigen zijn de Fransman Jean-Pierre Sauvage en de Brit James Fraser Stoddart.

Premier Rutte noemt de toekenning van de Nobelprijs voor de scheikunde aan de Groningse hoogleraar Ben Feringa fantastisch nieuws. „Gefeliciteerd!”, twitterde de minister-president woensdag.

De Groningse hoogleraar ontwikkelde in 1999 een nanomotor ter grootte van één molecuul. Stoddart en Sauvage deden hiervoor het voorwerk. Het apparaat kon draaien op de energie van pulsen ultraviolet licht. Het minuscule apparaatje maakt inmiddels zo’n 12 miljoen omwentelingen per seconde. Een van Feringa’s andere vijftig ontwerpen is de elektrische vierwielaangedreven nano-auto uit 2011 van 0,000000001 meter groot.

Airbus

Hoewel het nut en de noodzaak van de nanomotortjes niet direct voor iedereen duidelijk is, twijfelt Feringa daar zelf geen moment aan: „Ik voel me als een van de Wright-brothers aan wie gevraagd wordt: „Waarom hebben we vliegtuigen nodig?” Nu hebben we Airbus.”

Nanomotortjes zijn zo klein dat de hoogleraar niet gewoon wat schroeven en moeren kan pakken en aan het bouwen slaan. „Dit soort moleculen van ongeveer 1 nanometer (dat is een miljoenste millimeter) moet je stap voor stap in elkaar zetten met behulp van chemische reacties. En dan moet je nog bewijzen dat alles werkt zoals het is bedoeld. En dat is erg lastig is om te zien”, aldus de hoogleraar in een interview op de website Kennislink.

De minuscule nanomotortjes kunnen nu al grootse klussen opknappen. Feringa heeft daarmee één glazen cilinder van 28 micrometer lang– 10.000 keer groter dan het motortje– laten draaien.

Maar er volgt nog meer. „We werken aan een eiwitcomplex dat poriën vormt in blaasjes. Die poriën kunnen openen en sluiten met behulp van een moleculaire schakelaar die op licht reageert”, Feringa: „De blaasjes kunnen bijvoorbeeld een geneesmiddel bevatten, dat door een lichtpuls op de juiste plek vrijkomt.” Naast moleculaire motoren richt de hoogleraar zich ook op ‘slimme’ geneesmiddelen, die aan en uit te schakelen zijn met licht.

Zijn onderzoek kan verder leiden tot de ontwikkeling van kunstmatige motortjes die gehecht kunnen worden aan DNA en eiwitten. Door zo’n motor te activeren, verandert de vorm en daardoor de werking van het molecuul waaraan de motor vastzit. „Een nano-pacemaker is één van mijn verre doelen”, aldus Feringa.

Inspiratie

De Groningse hoogleraar haalt zijn inspiratie voor de nanomotortjes uit de natuur, met name het menselijk lichaam. Daarin zijn miljoenen motoreiwitten bezig in een cel om belangrijke taken uit te voeren.

Ben Feringa is sinds 1988 hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij won tal van prijzen, waaronder de Nederlandse Spinozaprijs in 2004. In 2008 werd hij tot Akademiehoogleraar benoemd door de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen (KNAW), waarvan hij sinds 2011 vice-president is. Ook werd hij verkozen tot erelid van de Amerikaanse Academie van Kunsten en Wetenschappen.

De prijs wordt 10 december uitgereikt in Stockholm.