Filosofie is sinds de tweede fase een verplicht vak in het profiel cultuur en maatschappij. Tien havo-kandidaten van het Rotterdamse Wartburgcollege, locatie Guido de Brès, deden er gistermorgen examen in. De leerlingen moesten twee thema’s voorbereiden: macht in politieke en sociale zin, en: de overheid en macht.

Het examen begint met het populaire tv-programma Big Brother. Een groep mensen laat zich opsluiten in een glazen huis en wordt 24 uur per dag gevolgd door de camera. Het publiek bepaalt welke ’held’ als eerste het veld moet ruimen. Wie als laatste overblijft, gaat er met een grote som geld vandoor. Macht gebaseerd op emotie. Het programma verslaat zijn tienduizenden.

Leerlingen met een televisie thuis zijn bij dit examenonderdeel duidelijk in het voordeel. De vraag: Waarom heeft men volgens Canetti (een filosoof, red.) plezier en wellust in het oordelen en veroordelen? En dan de gewraakte opdracht: Leg in verband hiermee uit wat hij bedoelt met het middel van dualistische classificatie. Drs. J. P. Bijl, filosofieleraar op de Guido, fronst zijn wenkbrauwen: „Daar zullen de leerlingen moeite mee hebben.”

Bijl is, afgezien van deze kanttekening, goed te spreken over het examen. „Het sluit mooi aan bij wat we behandeld hebben in de les.” De Guido-docent heeft het tij mee. „Filosofie is een hype. Je kunt geen boekwinkel binnenlopen of er ligt iets over filosofie.”

Het vak wordt gauw zweverig, geeft hij toe. „Ik probeer het heel concreet te laten landen. Als het over macht gaat, kijk naar onze school. Hoe zijn hier de machtsverhoudingen? Leerlingen genieten van zulke discussies.”

Het tweede thema, de overheid en macht, is superactueel. „Ik heb in mijn lessen Pim Fortuyn erbij gehaald”, vertelt Bijl. De vermoorde politicus hijgde naar roem en macht. Maar hij niet alleen. Volgens de filosoof Thomas Hobbes is het een algemeen menselijke eigenschap. Hobbes’ gedachtegoed komt aan de orde bij opgave 2 in het filosofie-examen.

Mooi, die actuele thema’s, maar Lizette van Dam heeft haar bedenkingen. „Ik mis vragen over feitenkennis.” In de les mag de haviste uit Klundert graag bewust een afwijkend standpunt innemen, om te testen of ze dat met goede argumenten kan verdedigen. „De discussie geeft me een kick. Bij het examen heb ik opgeschreven wat ik er zelf van vind. Dat lijkt me veiliger.”

Eigenlijk zouden alle leerlingen filosofie moeten doen, meent Bijl. „Het vak geeft zicht op jezelf en de mensen om je heen.” Filosofie kan ontaarden in een permanente zoektocht naar de waarheid, maar die is, benadrukt Bijl, alleen in de Bijbel te vinden. „Dat uitgangspunt zet het vak op onze school in een speciaal kader.”

Het corrigeren van het filosofie-examen is een verhaal apart. „Er is ruimte voor eigen meningen”, legt Bijl uit. „Dat kijkt lastig na. Je kunt niet altijd zeggen: Dit is goed, dit is fout. Het gaat om de kwaliteit van de argumenten.” Als dat waar is, is Lizette niet voor niets soms een dwarsligger geweest.

De vwo’ers verdiepten zich gistermorgen in het examen maatschappijleer. Op het programma stonden drie thema’s: criminaliteit, politieke besluitvorming en ontwikkelingssamenwerking. Ook hier actuele opgaven: over agressie in het openbaar vervoer, politieke vernieuwing en het beleid van demissionair minister Herfkens.

Een examen kan nooit zo actueel zijn of de jongste gebeurtenissen zetten er een streep door. Opgave 2: Formuleer twee hypothesen waarom burgers niet zoveel belangstelling hebben voor de politiek. Zo’n zin doet een tikje merkwaardig aan na verkiezingen, deze week, met een ongewoon hoog opkomstpercentage.

Het examen kostte Ingeborgh van Namen uit Sliedrecht weinig hoofdbrekens, maar ze had het dan ook „aardig geleerd.” „Vooral opgave drie, over ontwikkelingssamenwerking, was makkelijk.”

Leraar C. Verheij bereidde de klas goed voor, ook al was hij in de les volgens Ingeborgh wel eens wat te uitvoerig. „Hij presteerde het rustig om bij een onderwerp als criminaliteit uit te komen bij Petrus in het Nieuwe Testament.”

Ariëtte Struijk uit Brandwijk en Jobke de Ruiter uit Nieuw-Lekkerland zijn minder enthousiast. „Een lastig examen. Weinig feiten, veel inzicht.” Ariëtte: „Soms heb ik een beetje om het antwoord heen zitten schrijven.” Jobke: „Over Europese integratie, vraag 34, hebben we het nooit gehad. Je moest veel zelf verzinnen.”

Na het ochtendexamen stroomt de Guido in een mum van tijd leeg. De reden is een trieste. Vrijdagmiddag wordt een brugklasser begraven, die is omgekomen bij een auto-ongeluk.