EDR. Zo heet de zwarte doos in de auto. Het staat voor Event Data Recorder. Het apparaat kan de politie helpen bij het vaststellen van de toedracht van verkeersongelukken door de laatste vijf seconden tot aan een incident vast te leggen en uit te lezen. Werd tijdig richting aangegeven? Wat was de gereden snelheid? Heeft de automobilist wel op zijn rem getrapt?

Organisaties als de ANWB en de stichting Privacy First zijn kritisch over deze ontwikkeling, vooral omdat niet duidelijk is wat er met zulke gegevens gebeurt en welke wettelijke regelingen er gelden.

„Welke gegevens bij deze ”connected” auto’s precies worden verstuurd, voor welke doeleinden de gegevens worden gebruikt en of de gegevens aan derden worden doorgegeven of verkocht, daar krijgen kopers nauwelijks informatie over”, klaagde de ANWB onlangs al naar aanleiding van een onderzoek naar de gegevensopslag in auto’s. Veel gegevens komen nu al bij garages en fabrikanten terecht.

Volgens de mobiliteitsbond blijkt uit onderzoek dat 94 procent van de leden een wettelijke bescherming wil. Veel mensen zijn bezorgd over commercieel gebruik van hun gegevens of over een computerhack. Ruim driekwart heeft geen idee van de voor- en nadelen.

Anonimiteit

Privacy First zegt niet per se tegen de invoering van een zwarte doos te zijn, maar dan wel op vrijwillige basis en met wettelijk gereguleerde toepassingen. Want volgens directeur Vincent Böhre van de stichting die de anonimiteit van mensen in het publieke domein wil beschermen, liggen de gevaarlijke toepassingen op de loer. Hij verwijst naar leasemaatschappijen, verzekeraars en andere belanghebbenden die graag meer willen weten over rijgedrag, slijtage en schaderisico.

„Het lijken onschuldige gegevens te zijn, maar uit het rijgedrag van iemand kun je zelfs een persoonlijkheidsanalyse halen, die interessant kan zijn voor een werkgever of voor de overheid”, zegt Böhre. „Het moet duidelijk zijn dat de autogegevens eigendom zijn van de automobilist.”

Aanleiding voor de discussie vormt de proef in zeven politieregio’s die beschikken over apparatuur om gegevens uit de zwarte doos in personenauto’s uit te lezen. Deze datarecorder slaat vrijwel alle noodzakelijke informatie op over rij- en remgedrag en de werking van de airbags. Die gegevens helpen de politie bij het bepalen van de schuldvraag.

In de Verenigde Staten is zo’n systeem sinds 2014 verplicht. De verwachting is dat in Europa de EDR rond 2020 wordt ingebouwd in nieuwe voertuigen. De Autoriteit Persoonsgegevens, de privacywaakhond namens de overheid, heeft over de toepassing van de zwarte doos geen inhoudelijk oordeel. „In zijn algemeenheid mag de politie gegevens vorderen als dat nodig is”, zegt een woordvoerster.

De politie Rotterdam-Rijnmond maakte in 2009 voor het eerst gebruik van de zwarte doos. Een 25-jarige Schiedammer reed toen vier leden uit één gezin dood. In diens Amerikaanse auto zat een EDR. Uit de uitleesapparatuur bleek dat de man 147 kilometer per uur reed op een weg waar 30 kilometer was toegestaan.

Kostbaar

Die uitleesapparatuur is nu beschikbaar in de politieregio’s Oost-Nederland, Midden-Nederland, Amsterdam, Limburg, Oost-Brabant en Den Haag. Volgens een deze week vrijgegeven document van de nationale politie is tot dusver in 21 gevallen in de periode 2013-2015 onderzoek uitgevoerd met behulp van de zwarte dozen. Aangezien de officier van justitie in die gevallen beslag had gelegd op de auto, kon de eigenaar dit niet weigeren. De onderzoeken zijn wel kostbaar: tussen de 800 en 2000 euro per keer.

In dat beperkte aantal gevallen waarin gegevens zijn uitgelezen, ziet de stichting Privacy First nog een reden om voorlopig van een verplichte invoering van de zwarte doos af te zien. „Het is met 21 onderzoeken in drie jaar tijd in feite schieten met een kanon op een mug”, zegt directeur Böhre. „Het is werkelijk de vraag of het inbouwen van zo’n zwarte doos wel proportioneel en maatschappelijk noodzakelijk is.”

Hij voorspelt daarnaast dat die ene toepassing van de zwarte doos omwille van ongevallenonderzoek leidt tot misschien wel twintig ongewenste bijproducten, zoals hogere premies voor automobilisten die vaak hard remmen en te snel rijden of extra toeslagen voor leaserijders met een agressieve rijstijl. Böhre: „Het is zaak om nu goed na te denken over de negatieve gevolgen, want dit gaat straks in heel Europa spelen.”