Willem Mengelberg (1871-1951) was niet alleen een van de grootste dirigenten die Nederland heeft gekend, hij was tegelijkertijd een van de meest omstreden dirigenten. Dr. Frits Zwart, directeur van het Nederlands Muziek Instituut, promoveerde in 1999 op het eerste deel van de biografie van deze musicus. Het tweede deel dat nu bij uitgeverij Prometheus verschijnt (bijna 700 pagina’s) beschrijft de periode na 1920.

Aan de orde komen Mengelbergs succesvolle carrière in Amerika, de strijd om het beoogde operagebouw op het Amsterdamse Museumplein en Mengelbergs gevechten met de fiscus. In de jaren dertig is het centrale thema Mengelbergs politieke stellingname ten opzichte van de ontwikkelingen in Duitsland.

De jaren 1940-1945 zijn de meest dramatische uit de loopbaan van de musicus. Hij maakt zich in Nederland gehaat met zijn pro-Duitse houding. Niettemin zet hij zich ook in voor de joden, in zijn orkest, maar ook daarbuiten. Door zijn invloedrijke positie weet hij velen te helpen. Maar intussen triomfeert hij overal in Europa met zijn buitengewone dirigeerkunst, alsof er geen oorlog gaande is.

Na de oorlog krijgt Mengelberg door de zuiveringen in de muziek een dirigeerverbod. Pogingen in 1947 om aan zijn uitsluiting van het Nederlandse muziekleven een einde te maken, mislukken. Nooit zal de dirigent terugkeren naar Nederland: in 1951 sterft hij in zijn huis in Zwitserland.

De biografie van Mengelberg wordt op dinsdag 13 september in de Kleine Zaal van het Amsterdamse Concertgebouw gepresenteerd. Het eerste exemplaar wordt aangeboden aan de nieuwe chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest, Daniele Gatti. Aan de bijeenkomst (aanvang 16.00 uur) wordt meegewerkt door Laetitia Gerards (sopraan) en Jacob Bogaart (piano). Zij brengen liederen van Willem Mengelberg ten gehore.

Lees ook het RD-verhaal n.a.v. het verschijnen van het eerste deel: ”De man die Mahler aan de wereld schonk” (RD 17 februari 1999)