„Unieke” schilderingen Grote Kerk Harderwijk belicht
Apostelen en profeten, maar ook een weeshuismeester en ambachtslieden. De „unieke schilderingen” in de Grote Kerk van Harderwijk zijn „veel te weinig bekend.” Met een nieuw boek richt drs. Meta A. Prins-Schimmel er de schijnwerper op.
Lopend door het koor van de Grote Kerk in hartje Harderwijk kijkt Prins, kunst- en bouwhistoricus, voortdurend omhoog. „Dat is Abraham die met Izak op weg gaat om te offeren”, zegt ze, wijzend naar een van de gewelfschelpen. „Dat heeft de schilder op realistische wijze uitgebeeld.”
De afgelopen jaren raakte Prins, die haar boek schreef in opdracht van de Stichting Vrienden van de Grote Kerk (zie kader), steeds meer onder de indruk van de decoraties. Haar hoofdopdracht was de schilderingen te beschrijven, maar daaraan vooraf gaat een uitvoerig deel over de historie van de laatgotische kruiskerk.
De Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk werd vanaf de vijftiende eeuw in fasen gebouwd op de plaats waar eerder een kapel stond. De kerk kent een bewogen historie. Prins noemt de stadsbrand van 1503, die grote schade aanrichtte aan het gebouw. Bijna drie eeuwen later, in 1797, stortte de bijna 70 meter hoge toren in, waarbij een groot deel van het schip en het kerkorgel werden verwoest.
In de eerste helft van de zestiende eeuw kwam op de Veluwe de hervormingsbeweging op gang en werden in Harderwijk voorreformatorische Bijbelboeken verspreid. Dat werd verboden. Een pastoor die beelden verkocht ten behoeve van hongerigen en armen werd geschorst. „Daarbij speelde mogelijk ook mee dat hij boeken van Bullinger en Zwingli in bezit bleek te hebben.”
Rond 1560 kreeg Ewolt van Delft de opdracht de kerk van schilderingen met Bijbelse taferelen te voorzien. Prins noemt het bijzonder dat „zo’n compleet Bijbels programma aan decoraties” werd aangebracht in de overgangstijd van het rooms-katholicisme naar het protestantisme – in 1578 werd de Reformatie in Harderwijk definitief doorgevoerd. Doel van de „stichtelijke en religieuze taferelen” was „de gelovigen te onderrichten.”
Van Delft, bijgestaan door diverse medewerkers onder wie zijn dochter Agatha, koos als hoofdthema drie nieuwtestamentische periodes: de geboorte en jeugdjaren van Jezus tot en met Zijn doop door Johannes; Zijn wonderen, tekenen en gesprekken; en Zijn lijden en sterven, uitlopend op het laatste oordeel. „Het is voor zover bekend de grootste opdracht van Van Delft geweest”, aldus Prins.
Ze zegt dat de rooms-katholieke meesterschilder de Bijbel goed moet hebben gekend. „Hij verwijst bij iedere schildering naar een Bijbelhoofdstuk. Vermoedelijk was hij bekend met de geïllustreerde, voorreformatorische Bijbels.”
Op de pilaren in het koor schilderde Van Delft de apostelen ten voeten uit. Boven elke apostel kreeg –kleiner– een profeet een plek. Bij beiden is een Bijbelhoofdstuk vermeld. Helemaal onderaan staat een artikel uit de Apostolische Geloofsbelijdenis. Prins wijst op de profeet Job, „in al zijn ellende zittend op de ashoop. Ongelooflijk realistisch.” Daaronder staat de apostel Judas Thadeüs met het artikel over de wederopstanding des vleses. Boven de apostel Filippus prijkt Jona, die drie dagen in de vis zat. Deze schildering sluit aan bij het artikel van de belijdenis ”ten derden dage wederom opgestaan van de doden”.
Opvallend is dat Van Delft in zijn programma ook enkele burgerpersonen opnam. „Het gaat onder anderen om een kerkmeester met een collectebak en de weeshuismeester met kleding in de kleuren van de stad. Ook Van Delft zelf en zijn dochter Agatha kregen een plaats op de gewelfaanzetten, evenals een stukadoor en diens zoon. Dit soort schilderingen komt –voor zover ik weet– in geen enkele andere kerk voor.”
Vrienden van de Grote Kerk in Harderwijk
De Grote Kerk in Harderwijk is een van de drie kerkgebouwen van de hervormde gemeente in die stad. Op zondag komt de wijkgemeente waaraan ds. J. C. Schuurman is verbonden er samen. De laatgotische kruiskerk beschikt over een reeks zestiende-eeuwse schilderingen die tijdens een restauratie rond 1970 werd herontdekt –begin zeventiende eeuw waren ze onder witte kalklagen bedolven– en in originele staat teruggebracht. De Stichting Vrienden van de Grote Kerk liet ”De Grote of Onze Lieve Vrouwekerk te Harderwijk” uitbrengen. Daarin beschrijft drs. Meta A. Prins-Schimmel de geschiedenis van de kerk en de schilderingen. Het boek (208 blz.; € 29,50) is verschenen bij Walburg Pers en werd vorige week in de Grote Kerk gepresenteerd.
>>vrienden.grotekerkharderwijk.nl
Zie ook:
