De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) krimpt, maar de diaconale inzet van haar leden wordt steeds groter. Dat laatste vindt mr. A. P. Kaland, voorzitter van de Federatie van Diaconieën, een bemoedigende ontwikkeling. Het diaconale plafond is nog niet bereikt.

De Protestantse Kerk neemt haar organisatie op de schop. De generale synode vergadert vandaag en morgen in Lunteren opnieuw over het rapport ”Kerk 2025”. Het plan heeft ook gevolgen voor de diaconale taken van de kerk. Hoe kunnen de gemeenten die de komende jaren goed blijven uitvoeren? Wat voor ondersteuning kunnen diaconieën hierbij goed gebruiken?

Om hier inzicht in te krijgen, deden de Federatie van Diaconieën (een verband van diaconieën in de Protestantse Kerk) en Kerk in Actie, de diaconale organisatie van de Protestantse Kerk, samen onderzoek. Dat resulteerde in een brochure, die morgen op de generale synode wordt gepresenteerd.

Het is niet voor het eerst dat er onderzoek plaatsvindt naar de diaconale activiteiten van de kerk. In 2015 verscheen het rapport ”Dienen delen doen”, waaruit onder meer bleek dat kerkelijke vrijwilligers jaarlijks omgerekend voor zo’n kwart miljard euro aan diaconale maatschappelijke hulp verleenden.

En die trend zet door, zegt Kaland. De belangrijkste bevinding van het nieuwe onderzoek ”Toekomstgericht diaconaat” is volgens hem dat de maatschappelijke inzet nog steeds toeneemt. Vrijwilligers doen meer werk en de kerk geeft meer geld uit aan diaconale projecten.

Een belangrijke reden voor deze groei is de overheid. Die legt de verantwoordelijkheid voor hulpverlening steeds meer bij de gemeenten, en ze stimuleert dat mensen zelf hulp bieden waar dat nodig is. „De kerken spelen daarop in en nemen taken over die de overheid voorheen op zich nam. Diaconieën treden veel meer naar buiten dan vroeger. Ze richten zich niet alleen op de huisgenoten van het geloof, maar ook op de niet-kerkleden.”

De voorzitter van de Federatie van Diaconieën vindt dat een positieve ontwikkeling. „De kerk is er voor iedereen. In de diaconale zorg maken we geen onderscheid tussen mensen. Bovendien kan een toenemende diaconale inzet een bijdrage leveren aan de christelijke presentie in de samenleving. Dat de kerk kleiner wordt, is vervelend, maar het blijkt wel een stimulans om naar nieuwe wegen te zoeken. De kerken worden misschien op zondag leger, maar doordeweeks zijn ze vaak voller.”

Welk nieuw beleid is er nodig om de diaconale taken de komende jaren goed te blijven uitvoeren?

„Bij een krimpende kerk moet je het diaconaat anders vormgeven. Een van de aanbevelingen die we doen, is samenwerking met andere kerkgenootschappen. Dat gebeurt ook in toenemende mate. Her en der in het land ontstaan er diaconale platforms. In Leiden werk de protestantse diaconie bijvoorbeeld samen met de rooms-katholieke kerk in een diaconaal centrum. Als je de krachten bundelt, kun je wellicht ook de inzet van professionals bekostigen. Dat is iets wat plaatselijke kerken moeten overwegen.”

Uit het onderzoek blijkt dat veel diakenen het belangrijk vinden om in het diaconaat de Bijbel te laten doorklinken. Wat betekent dat voor de verhouding tussen Woord en dienstbetoon?

„We vinden dat een belangrijke uitkomst. Het lijkt misschien een open deur, maar veel mensen zien diakenen vooral als doeners die wat minder met theologie hebben. Dat klopt dus niet. De kerk is geen goededoelenorganisatie. Diakenen laten zich duidelijk inspireren door de Bijbel. Dat is belangrijk voor de voortzetting van het diaconale werk, dwars door alle trends heen.”

Hoe kunnen kerken hun diaconaal werk versterken?

„Je ziet dat steeds meer kerken naar buiten treden. Niet alle diaconieën doen dat. Het zou goed zijn als ze de focus meer op niet-leden zouden richten. Zoek samenwerking met andere kerken of met de overheid, die steeds vaker een beroep doet op kerkelijke organisaties. Bijvoorbeeld in de hulp aan asielzoekers.

Een gemeente moet zich daarnaast afvragen welke functie het kerkgebouw in het dorp of de wijk heeft. Kan ze maatschappelijk relevanter worden?”

Hoe kun je in de eredienst de betrokkenheid op diaconale activiteiten vergroten?

„Als je in de gemeente draagvlak wilt krijgen voor diaconaat, moet je concreet vertellen wat je doet. Voordat de kerkzak voor een diaconale collecte rondgaat, kun je ervaringen delen over een project en zeggen welke uitwerking dat heeft gehad. Of een aansprekend voorbeeld geven. Zo gaat diaconaat in de gemeente meer leven.”

Hoe belangrijk is diaconaat voor de toekomst van de kerk?

„Het is essentieel. De vorige scriba van de Protestantse Kerk, dr. A. J. Plaisier, zei eens: „De toekomst van de kerk zal diaconaal zijn.” Dat onderschrijf ik van harte. Uit onderzoek blijkt dat je met diaconaat méér mensen kunt bereiken: vrijwilligers én mensen aan wie je hulp verleent. Diaconaat is een indirecte vorm van Woordverkondiging. Het is kerk-zijn door de week.”

Welke problemen ziet u?

„Ik spreek niet graag in termen van problemen. Een aandachtspunt is het krijgen van voldoende mensen, van vrijwilligers. Het werven en vasthouden van vrijwilligers – lang niet alle diaconieën zijn zich ervan bewust dat je dit georganiseerd moet aanpakken.”

federatie-diaconie.nl