In Zweden leidde een advertentie voor een kerstdienst vorig jaar tot grote commotie. Een lutherse kerk in Västeras, een grote industriestad ten westen van de hoofdstad Stockholm, wilde in een kerstadvertentie zogeheten transpersonen, mensen die van geslacht willen veranderen, naar de kerk lokken met een ‘geslachtsloze’ Jezus. De genderneutrale Jezus moest de kerkdrempel verlagen voor transseksuelen, travestieten en non-binairen (mensen die zich man noch vrouw voelen), aldus Denice Lindbom van de parochie van Västeras.

„Het werd geboren in een stal”, stond er in de advertentie. In plaats van ”Han” (Zweeds voor ”Hij”), was het woord ”Hen” gebruikt. ”Hen” werd in 2015 naast ”han” (hij) en ”hon” (zij) in de officiële Zweedse woordenlijst opgenomen ter aanduiding van transpersonen en non-binairen. Door een neutraal voornaamwoord zouden zij zich niet langer buitengesloten behoeven te voelen.

Onbegrip

Voor priester Susann Senter, verbonden aan de evangelisch-lutherse parochie te Västerås, vormde deze taalevolutie aanleiding om het genderneutrale ”hen” te gebruiken. Onbegrip viel haar ten deel. Mikael Mogren, haar bisschop, liet daarop in een persverklaring weten dat voor hem ook transgenders en genderneutralen tot Gods mooie schepping behoren.

Senter haastte zich in de kranten Expressen en Dagens Nyheter te verklaren dat de historische Jezus door haar kerk „natuurlijk” als man werd gezien, maar dat Jezus in de negentiende-eeuwse verbeelding met Zijn sluike haar ook al niet als echt mannelijk werd voorgesteld. Bovendien zei ze dat Jezus uitstijgt „boven een hem of haar.” Ze ontkende dus niet dat Hij een man was, maar omschrijft Hem als „waarlijk God en waarlijk mens”, volgens de Geloofsbelijdenis van Chalcedon. Daarin werd, evenals in het Credo van Nicea en Constantinopel, benadrukt dat er twee verenigde en onscheidbare naturen in Christus waren: de goddelijke en de menselijke.

Sekseneutraal

Een commissie van de Lutherse Kerk in Zweden werkt al twintig jaar aan een nieuwe handleiding voor de diensten, het ”Boek van aanbidding”, dat sekseneutrale opties moet aanbieden om over God te spreken. Toch was het landelijk bestuur van de kerk niet unaniem gelukkig met de gewraakte advertentie. „Het is goed om over God te denken als iets groters dan in de hokjes van man en vrouw. Maar ik vraag me af of deze advertentie zo’n goed idee was”, zei Sofija Pedersen Videke, voorzitter van de commissie voor erediensten van de kerk. „We moeten ook rekening houden met de emoties die dit soort veranderingen kan oproepen.”

Ook in Nederland kwamen er reacties op de Zweedse advertentietekst. Volgens prof. Peter-Ben Smit, hoogleraar contextuele Bijbelinterpretatie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, vormt de Zweedse omgang met het onderwerp gender een uitdaging voor de kerk. Prof. Smit: „De grap van het Zweedse woord ”hen” is nu net dat het de categorieën ”hij, zij en het” doorbreekt.” Dat is volgens hem goed voor transgenders en voor degenen die zich niet thuisvoelen in een bepaalde categorie.

Blijkbaar komen mensen volgens prof. Smit woorden tekort voor sommige realiteiten, of het nu gaat om God of om transgenders. „Als God zo is dat Hij de categorieën van ”hij, zij en het” overstijgt, en de mens naar Gods beeld en gelijkenis geschapen is, waarom zou je de mens dan wel willen opsluiten in die begrippen?” De Zweedse kerkelijke experimenten zijn volgens Smit een goede aanleiding om dieper na te denken over wat taal met het verstaan van mensen (en God) doet. „Jezus laat Zich in geen enkel hokje stoppen, dus ook niet in dat van „gewoon een man.””

Verdeeld

In protestantse kerken in Nederland wordt er verschillend over de Zweedse kwestie gedacht. Woordvoerder Marloes Nouwens van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) wil geen uitgesproken standpunt innemen. „Bij ons mogen gemeenten zelf hun woorden in de liturgie kiezen. Dat hoort bij de diversiteit van de kerk. Maar voor zover ik weet, is deze kwestie nog niet aan de orde geweest.”

Ds. Joost Röselaers, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap, kan de keuze van de Zweedse parochie wel begrijpen. „Binnen de broederschap spreken we al decennia niet meer over God als een man of vrouw. God is namelijk niet menselijk. We willen ook af van het idee van God als een strenge vader op een wolk. We zeggen dan ook nooit ”de Heer”, maar refereren aan ”de Eeuwige”, of wisselen tussen hij en zij.”

De rooms-katholieke bisschop van Den Bosch, dr. Gerard de Korte, noemt de genderdiscussie moeilijk en verwarrend. „Er schijnen 48.000 mensen transgender te zijn. En dan is er een nog kleinere groep, die betrekkelijk veel media-aandacht krijgt, die behoort tot het niet-binaire type. Dat zijn mensen die niet willen of kunnen kiezen tussen man- of vrouw-zijn.”

Aan de ene kant vindt dr. De Korte het belangrijk om dicht bij deze mensen te staan. „Ouders, priesters en pastorale begeleiders druk ik op het hart om nabijheid voorop te stellen. Om een ander niet te kwetsen in wat voor diegene belangrijk is. Aan de andere kant botst het idee van het uitwissen van het mannelijk en vrouwelijk geslacht met de klassieke christelijke leer van een scheppingsorde of natuurorde. En die houd ik welgemoed overeind.”

De Duitse rooms-katholieke sociologe Gabriele Kuby is al jaren bezig om zich tegen de genderideologie te keren, zoals in haar veel vertaalde boek ”De seksuele revolutie”. Kuby was onlangs in Nederland voor een lezing. Zij kent de situatie in Zweden, geeft ze desgevraagd aan. „De genderrevolutie dendert voort en zal niet stoppen totdat ze alles heeft gedeconstrueerd dat herinnert aan God.”

Scherpe kritiek levert prof. dr. Paul van Geest, hoogleraar kerkgeschiedenis in Amsterdam en Tilburg. De Zweedse priester Susann Senter zaait volgens hem verwarring. „Ze stelt enerzijds dat de historische Jezus een man was, maar anderzijds is Hij genderoverstijgend omdat Hij goddelijk is. Klaarblijkelijk hief Jezus’ goddelijkheid tijdens Zijn leven Zijn mannelijkheid ook weer ergens op.”

Prof. Van Geest wijst op de docetisten die in de Vroege Kerk op grond van Christus’ goddelijkheid Zijn menselijke natuur ontkenden en daarom als ketters werden veroordeeld. „Senters gedachte dat Jezus historisch gezien wel een man was, maar niet via Zijn goddelijkheid, getuigt van een onnozelheid die eigenlijk alleen maar te begrijpen is door haar nobele pastorale motieven. Na Gods menswording bleek het Kind en later de volwassen Jezus toch echt een Man, al was Hij een uitzonderlijke Man. Hij wordt door tijdgenoten Heer, Mensenzoon, Zoon van David of Zoon van God genoemd.”

Sussend

Aartsbisschop dr. Antje Jackelén van de Kerk van Zweden zou zich niet zo uitdrukken als Senter, zegt ze desgevraagd. Jackelén was in januari in Nederland voor het ondertekenen van een overeenkomst tussen de Lutherse Kerk van Zweden en de Oud-Katholieke Kerk in Nederland. „Een advertentie is niet de ideale wijze om theologie te communiceren”, vindt ze. „Het is duidelijk dat het bijzondere Kind in de kribbe een Babyjongetje was Die als Man opgroeide.”

Desalniettemin verwijst Jackelén naar de traditie van bedenkingen tegen het „patriarchale” karakter God en de heilige Drie-eenheid. „Deze traditie heeft decennialang geresulteerd in serieuze en theologische studies die uitgaan van het feit dat God God is en niet mens, zoals in Hosea 11:9 staat. God stijgt daarom boven al onze biologische en sociale gendercategorieën uit. Al deze studies willen recht doen aan het feit dat elk menselijk wezen geschapen is naar het beeld van God, ongeacht zijn geslacht, kleur, etniciteit en seksuele oriëntatie.”

Jackelén ergert zich zelfs een beetje vanwege de „hype” die er als gevolg van de Zweedse kwestie ontstaan is. „Het lijkt erop dat de kwestie van inclusieve of genderneutrale taal de gemoederen in rep en roer brengt, terwijl dakloze mensen op straat sterven en de wereld zucht onder de problemen van klimaatverandering en de vluchtelingen. Al deze zaken raken onze zorg voor de wereld die zo door God geliefd is dat Hij Zijn enige Zoon heeft gegeven om voor deze wereld te sterven en die te redden.”