Praktiserende rooms-katholieken in Italië zijn tijdens de coronapandemie gesterkt in hun geloofsovertuiging. Prof. Franco Garelli: „Het kwik in de religieuze thermometer is gestegen.”

De gezondheidscrisis van de laatste maanden heeft duidelijk gemaakt dat Italianen nog steeds een grote rol aan religie toebedelen, zegt Garelli, hoogleraar godsdienstsociologie aan de universiteit van Turijn. Hij liet een representatief onderzoek uitvoeren naar de religieuze beleving van Italianen tijdens de coronacrisis. „Hieruit blijkt dat de groep praktiserende rooms-katholieken sterker in zijn geloof is geworden.”

Deze groep omvat volgens Garelli (74), een autoriteit op het gebied van onderzoek naar religie, zo’n 20 procent van de Italiaanse bevolking. „Een deel van de praktiserenden zegt meer te bidden dan voorheen. In het algemeen zijn gelovigen actiever in hun geloofsleven geworden tijdens de crisis, en hebben ze vaker deelgenomen aan kerkdiensten of overwegingen, die veel parochies dagelijks via streaming hebben aangeboden.”

Protestanten

Garelli vermoedt dat voor protestanten hetzelfde geldt. „Ik heb in mijn laatste onderzoek helaas geen gegevens over protestanten naar boven kunnen halen. Maar zonder veel twijfel zijn ook protestanten tijdens de pandemie actiever in het praktiseren van hun geloof zijn geworden. Uit ervaring weet ik dat de leden van evangelische kerken in Italië veel meer betrokken zijn dan katholieken bij hún kerk.”

Ds. Michael Jonas, voorganger van de lutherse gemeente in Rome, bevestigt Garelli’s vermoeden. Hij merkt dat er bij zijn gemeenteleden meer behoefte is aan geestelijk samenzijn. „Tijdens gesprekken gaat het nu om de basisvragen van het geloof. Geloven is belangrijker geworden omdat is gebleken dat het leven gevaarlijk kan zijn.”

Ook het deel van de Italiaanse bevolking dat zegt rooms-katholiek zijn maar er in de praktijk niets mee doet (bijna 50 procent), lijkt gesterkt te zijn in haar religieuze identiteit. Prof. Garelli: „De hoofdmoot van de Italianen voelt zich katholiek, hoewel dat meer is gebaseerd op cultuur, geschiedenis en gezamenlijke identiteit dan op spiritualiteit. Toch is ook deze groep betrokken geworden, niet zozeer als deelnemer, maar meer als toeschouwer.”

Als voorbeeld noemt de hoogleraar het gebed van paus Franciscus op de trappen van de Sint Pieter eind maart. De rechtstreekse uitzending daarvan werd bekeken door ruim 17 miljoen Italianen (op een totaal van 60 miljoen). Slechts 35 procent van de bevolking keek op hetzelfde moment naar andere zenders. De pauselijke ochtendmis, die dagelijks door de Italiaanse publieke tv werd uitgezonden, had eveneens steeds een bereik van miljoenen.

Volgens Garelli heeft de Italiaanse bevolking –praktiserende en culturele rooms-katholieken samen, dus zo’n 70 procent– zich tijdens de crisis in de (rooms-katholieke) kerk herkend. „Tijdens de pandemie overheersten meer de tekenen van geloof dan van die van onverschilligheid. Een kwart van de bevolking voelde God naderbij, blijkt uit mijn onderzoek. Het kwik in de thermometer van de religie is hoger dan voorheen.”

De godsdienstsocioloog concludeert dat de pandemie het idee heeft gesterkt dat religie nog steeds een niet weg te denken aspect is van de Italiaanse samenleving. „In tegenstelling tot Noord-Europese landen blijven Italianen de religie een onderdeel van hun cultuur vinden. Het is het bewijs dat er geen uitweg is uit de katholieke cultuur.”

Weerklank

Dat kan te maken hebben met het wijdverbreide rooms-katholieke netwerk dat in de eerste linie actief is. Zo bestaan er in Italië 26.000 parochies en is de fijnmazige hulporganisatie Caritas overal in het land om hulp aan armen te bieden. „Het feit dat veel priesters er waren in tijd van nood, heeft zijn weerklank gehad”, zegt Garelli. In totaal zijn zeker 121 priesters als gevolg van Covid-19 omgekomen, zoals blijkt uit cijfers van het dagblad L’Avvenire. Er zijn geen precieze cijfers bekend over het aantal sterfgevallen onder mannelijke en vrouwelijke religieuzen (‘nonnen’), maar vermoedelijk ligt dat cijfer ten minste twee keer hoger.

Overigens lijkt een onderzoek naar gemeenschapszin dat deze week verscheen in de krant Corriere della Sera Garelli’s observaties weer tegen te spreken. Daarin noemt slechts 50 procent van de respondenten religie als een belangrijke waarde in zijn leven.