Tijdens de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer vorige week hield SGP-Kamerlid Van der Staaij een foto omhoog van de welkomsthal van de Tweede Kamer met borstbeelden van erflaters van de Nederlandse beschaving. Een van hen was de geniale Anna Maria van Schurman. Ze woonde jarenlang in Utrecht.

Op de plaats waar Van Schurman woonde, Achter de Dom 6, is nu een restaurantje gevestigd. Een plaquette boven de deur houdt de herinnering aan haar levend.

„Pal naast haar woonde Gisbertus Voetius, de rector van de toenmalige universiteit, wiens colleges ze dikwijls bijwoonde,” zegt dr. Van Beek, kenner van leven en werk van Van Schurman. Ze wijst aan hoe deze van haar huis naar de colleges van Voetius en anderen ging.

Naar binnen geglipt

Via Achter de Dom en de kruisgang van de Utrechtse Domkerk gaat het naar de deur van de aangrenzende Uniezaal, die toen gebruikt werd voor colleges en waar nu de promoties van de Universiteit Utrecht plaatshebben. Van Beek: „Hier zal ze naar binnen geglipt zijn en op haar plaats, apart van de mannelijke studenten, zijn gaan zitten.”

Er is nog meer van Van Schurman te vinden. In de foyer van het Academiegebouw hangt haar portret naast dat van Voetius. Haar naam komt ook voor op het getuigenbord in de Domkerk met de namen van christelijke erflaters. Daar wordt ze genoemd tussen grootheden als Maarten Luther en Dietrich Bonhoeffer.

Standbeeld

Dr. Van Beek zou graag zien dat Van Schurman een standbeeld in Utrecht krijgt en haar verzameld werk wordt uitgegeven. „Anna Maria van Schurman neemt de eerste plaats in de rij van beroemde vrouwen in. Ze was zo geniaal en van zo grote betekenis. Ze correspondeerde met de groten van de aarde. Tot in de negentiende eeuw was ze wereldberoemd en kwam haar naam in allerlei boeken over de hele wereld voor.”

De onderzoekster heeft al een begin gemaakt. De afgelopen jaren publiceerde ze ook in de Schurmanniana-reeks een aantal onbekende werken van en over het „wonder van Utrecht”, bijvoorbeeld een bloemlezing die de jonge Van Schurman maakte met uitspraken van antieke schrijvers ”Over God”. Het laatste deel, “Ex libris” geeft inzicht in de bibliotheek van Van Schurman en die van de Labadisten.

Boekrol

Deze zomer heeft dr. Van Beek een nieuw project voltooid. Ze heeft een zes meter lange boekrol gemaakt met veelal onbekende hoogtepunten van en over Van Schurman. Hierop komt het borstbeeld in de welkomsthal van de Tweede Kamer ook voor. Onderaan is een gedeelte van de tekst van een van Van Schurmans beroemdste gedichten te lezen: ”O Utrecht, lieve stad, hoe zou ik u vergeten?”

Dr. van Beek laat een ‘voorloper’ van de rol zien. Het origineel heeft ze recent overhandigd aan prof. dr. Bert van der Zwaan, rector magnificus van de Utrechtse universiteit. De rol zal een plaats krijgen in het universiteitsmuseum of het Academiegebouw.

Op dit moment voltooit dr. Van Beek het boek dat bij de boekrol hoort en dat nog dit jaar verschijnt. In ”De naam en faam van Anna Maria van Schurman” schrijft ze opstellen bij de afbeeldingen op die rol, bijvoorbeeld over de slimme Zeeuwse Coosje Busken, die een Latijns boek van Van Schurman cadeau kreeg.

Waarom interesseert u zich zo voor haar?

„Toen ik het vwo gedaan had, mocht ik van mijn ouders niet naar de universiteit, omdat dat niet passend zou zijn voor meisjes. Ik las Dieuwke Winsemius boek ”Het grote geheim van Anna Maria van Schuurman”, waarin stond dat deze christelijke vrouw studeerde. Toen gingen mijn ouders overstag. Daarna ben ik op een werk van haar, ”Opuscula” gepromoveerd. Daarvoor moest ik, à la Van Schurman, wel eerst een aantal vreemde talen leren. Het betekent echter dat ik nu de gereedschappen in huis heb om haar verzameld werk te kunnen publiceren.”

Zit die kans er in?

„Als er geld loskomt wel. Waarom hebben zeventiende-eeuwse mannen wel een verzameld werk, maar zij niet? Kan men niet tegen een mooie, zeer geleerde, christelijke en ongetrouwde vrouw die geen avonturen met mannen had? Schrijft men daarom erotische gedichten aan haar toe die niet van haar zijn?”

Wat kan de gereformeerde gezindte van Anna Maria van Schurman leren?

„Van Schurman heeft laten zien dat vrouwen hun talenten mogen gebruiken. Ze was ook een moedige vrouw. Ze nam beslissingen die haar door haar omgeving niet in dank werden afgenomen, maar die ze toch doorzette om het geloof.”

Delen uit de Schurmanniana-reeks (waaronder ook de boekrol) zijn te bestellen via p.vanbeek@uu.nl.

Anna Maria van Schurman

Anna Maria van Schurman (1607-1678) was een beroemd taalkundige, theologe, dichteres en kunstenares. De Utrechtse hoogleraar in de theologie Gisbertus Voetius vroeg haar om een gedicht te schrijven voor de in 1636 opgerichte universiteit van Utrecht. In dit gedicht betreurde ze het dat de universiteit niet openstond voor vrouwen. Prompt werd ze toegelaten, maar moest de colleges van achter een gordijn volgen, zodat de mannelijke studenten haar niet konden zien.

Van Schurman stond in contact met vele beroemde mensen uit die tijd, zoals Jacob Cats, Constantijn Huygens en koningin Christina van Zweden. De laatste kwam zelfs naar Utrecht om haar te bezoeken.

In 1669 sloot Van Schurman zich aan bij de labadisten (volgelingen van Jean de Labadie) en vertrok ze naar Amsterdam, later naar Duitsland en ten slotte naar het Friese Wiewerd, waar ze in mei 1678 overleed.

Lees ook in Digibron:

Brief van Anna Maria van Schurman die van liefde gloeit (Reformatorisch Dagblad, 14 maart 2015)

Van Schurman schrijft Vollenhove „overvroom” briefje (Reformatorisch Dagblad, 7 oktober 2014)

Divers gezelschap van mystieke denkers (Reformatorisch Dagblad, 4 oktober 2014)

Nieuwe serie over Anna Maria van Schurman (Reformatorisch Dagblad, 22 februari 2014)

De Labadie ‘een tweeden Calvijn’? (Reformatorisch Dagblad, 1 oktober 2007)

Mijn liefde is gekruisigd (Reformatorisch Dagblad, 5 november 2007)

Anna Maria van Schurman (Criterium, 1 augustus 2007)

De geleerdste van alle vrouwen (Reformatorisch Dagblad, 4 juni 2007)

“Swygt, mannen, hoort een maegt” (Reformatorisch Dagblad, 22 december 2004)

Leven als geleerde vrouw – interview met Pieta van Beek (Reformatorisch Dagblad, 26 mei 2004)

Blijvende verbazing over levende letters (Reformatorisch Dagblad, 16 maart 2001)

Zuid-Afrika (Reformatorisch Dagblad, 14 maart 2001)

“De allervolmaakste juffer van hare eeuw” (Reformatorisch Dagblad, 27 november 2000)

Een vrouw in de Republiek der Letteren (Reformatorisch Dagblad, 8 februari 1999)

Anna Maria, voorbeeld voor vrouwen (Reformatorisch Dagblad, 2 januari 1998)

Een Rotterdamse aan de Kaap – interview met Pieta van Beek (Reformatorisch Dagblad, 24 februari 1995)

Lof in het leven van Anna Maria (Reformatorisch Dagblad, 26 april 1993)

Poëzie op de grens van Nadere Reformatie en Labadisme (De Reformatorische School, 1 februari 1993)