„Paulus prikt een cultureel vrijheidsideaal door. Wat de wereld hooghield, telde voor hem niet zo. Hij was bereid tot offers en hoewel hij vrij was, kon hij ter wille van het Evangelie slaaf zijn van iedereen.” Tot deze en andere prikkelende conclusies komt drs. Kees van der Ziel, voorheen Bijbelvertaler in Suriname, na het lezen van 1 Korinthe 9.
Paulus haalt stevig uit. De Korinthiërs dachten in termen van kampioenen, van koning worden. Men dweepte met helden, hetzij met Petrus, Paulus of Apollos die als partijleiders tegenover elkaar uitgespeeld werden. Maar Paulus wijst hen op zelfrelativering. „Ik bezorg mijn lichaam een blauw oog”, zo vertaalt Van der Ziel het „Ik bedwing mijn lichaam.” Paulus offert hier zijn imago op. Hij is niet bang voor het verlies ervan en hiermee roept hij de Korinthiërs op af te zien van gewichtigdoenerij. Als burger van een ander koninkrijk haalt Paulus als het ware links en rechts uit naar de ‘werelden’ om hem heen.
In zijn boek ”Tegendraads gelezen” behandelt Van der Ziel diverse passages uit de evangeliën en uit de brieven van Paulus. Het model van tekstbenadering dat hij volgt is niet in de eerste plaats de bekende exegetische, tekstgerichte benadering. Hij zoekt naar de wisselwerking tussen tekst en maatschappelijke context. Dat maakt het boek interessant.
De auteur geeft het voorbeeld van een kunstkenner die als gids in het museum de kijker vraagt om naar het samenspel van details en kleur, compositie en het totaal te kijken, maar ook wil doordringen naar de diepte. Als het om dit laatste gaat, vraagt uitleggen van de Schrift om aandacht voor de intenties van de auteur en aandacht voor de leefwereld van de eerste hoorders.
Vijgenboom
Van der Ziel oefent in dit boek een tekenmatig lezen waarbij heel het tekstverband meeklinkt. Hij zoekt naar signalen en aan- wijzingen in en om de tekst. Vervolgens zoekt hij naar verwijzingen en inkleuringen vanuit oudtestamentische teksten. Al mediterend probeert hij te luisteren naar de wisselwerking tussen details en hoofdlijnen en zoekt hij naar nieuwe verrassende inzichten.
Deze werkwijze levert mooie vondsten op bijvoorbeeld zoals bij de uitleg over de vervloeking van de vijgenboom en de reiniging van de tempel in Markus 11. Een vijgenboom staat samen met de olijfboom en de wijnstok symbool voor het ideale leven van de Israëliet. Hij is een prieel dat verkoeling biedt. De vruchten hebben een genezende werking. De boom zonder vijgen is een symbool van het onvruchtbare tempelbedrijf.
In de vervloeking die Jezus uitspreekt wordt een vlag (lees: vijgenboom), een kostbaar symbool van nationale aspiraties, door de modder gehaald. Jezus vond immers niets dan bladeren. Met dit teken wilde Jezus vooral het denken over de tempel opschudden.
Vervolgens klinkt in het verband van deze vijgenboom ook de bekende uitnodiging van Jezus om een berg aan te spreken zich op te heffen en in zee te verplaatsen. Is dit oordeelstaal, namelijk dat de berg als obstakel „het zeegat moet kiezen”, zoals ook bij Zacharia (Zach. 3)? Bij deze profeet is de berg een obstakel bij de tempelherbouw. Maar deze berg „zal worden tot een vlakte.”
Of duidt de berg hier op de vernieuwing van de eredienst? Wordt de berg Sion niet bejubeld in de Psalmen? Van der Ziel zoekt verbinding. Bergen spreken in de Bijbel hun eigen taal. Het lijkt erop dat Jezus hier profetische tekentaal gebruikt, een teken van wat God zou doen met de tempeldienst: radicaal vernieuwen.
Niet voorspelbaar
Van der Ziel is in zijn zoektocht en schildering van de beelden niet altijd even helder. Soms maakt hij gedachtesprongen die voor een gemiddelde lezer moeilijk te volgen zijn. Hij hanteert bovendien geen vaste werkwijze. Dat laatste is ook lastig, want als je Bijbellezen ziet als een interactie, een gesprek tussen onderwerpen en tendensen en je voortdurend op zoek bent naar nieuwe dingen, dan is de uitkomst niet voorspelbaar.
Een rode draad is er wel: de auteur is op zoek naar dwarse en tegendraadse gezichtspunten. Dat verklaart ook de titel. In dit verband spreekt hij over iconen, culturele codes of heilige huisjes.
De thema’s die hij behandelt zijn gegroepeerd rondom Jezus en Paulus en gaan onder andere over het Koninkrijk van God, de vijgenboom en de tempel, de status in de gemeente, de besnijdenis, de Joodse voorrechten en de lichaamscultus.
Het lezen van ”Tegendraads” vraagt enige doorzetting, ook omdat de drukker gekozen heeft voor een licht en iel lettertype. Niettemin vindt een geïnteresseerde ‘exegeet’ in dit boek diverse nieuwe doordenkers die de aanschaf zeker belonen.
Boekgegevens
Tegendraads gelezen. Ontmaskering in het voetspoor van Jezus en Paulus, C. N. van der Ziel; uitg. Jongbloed, Heerenveen, 2017; ISBN 978 90 852 0297 4; 239 blz.; € 12,95
