Het rapport

Vier dikke, rode boeken, vol namen en beschrijvingen van misbruik in de Duitse kerk. Ze werden eind vorige maand gepresenteerd door de advocaten van Westpfahl Spilker Wastl, die de afgelopen jaren in opdracht van de kerk onderzoek deden naar misstanden in het aartsbisdom München en Freising.

Dat leverde schokkende cijfers op: het rapport spreekt van 235 vermoedelijke daders –onder wie 173 priesters– en 497 slachtoffers, in de periode 1945-2019. De meeste daden werden volgens de onderzoekers in de jaren zestig en zeventig gepleegd.

Mannen en jongens waren in kerkelijke instellingen vaker slachtoffer van misbruik dan vrouwen en meisjes. De onderzoekers telden 247 mannelijke en 182 vrouwelijke slachtoffers; bij 68 personen kon het geslacht niet meer worden vastgesteld.

Kinderen

Het misbruik betrof vooral kinderen. Bij zes op de tien mannelijke slachtoffers vond het misbruik plaats toen ze tussen de 8 en de 14 jaar oud waren. Bij de vrouwelijke slachtoffers was dat bij een derde het geval.

De kerkleiding keek vooral de andere kant op. Tegen 67 van de geestelijken die misbruik zouden hebben gepleegd, bestaat volgens de onderzoekers een dermate zware verdenking dat een kerkrechtelijk onderzoek op zijn plaats was geweest. Dat gebeurde echter maar in 24 gevallen. Veertig van deze priesters konden actief blijven in de zielzorg – achttien van hen zelfs na een veroordeling door een burgerlijke rechtbank.

De advocaten die het onderzoek verrichtten, spreken van een „horrorlitanie” en een „compleet falen” van het systeem tot ten minste 2010. De kerkelijk verantwoordelijken zagen slachtoffers volgens onderzoeker Martin Pusch tot 2002 „zo goed als niet” staan, tenzij als „een bedreiging voor het instituut.”

Bisschoppenconferentie

Het onafhankelijke onderzoek is niet het eerste in zijn soort. Uit een studie van de bisschoppenconferentie (2018) blijkt dat er in Duitsland zeker 3677 slachtoffers van seksueel geweld waren, gepleegd door 1670 priesters en religieuzen tussen 1946 tot 2014. De opstellers adviseerden een „verdieping” van hun onderzoek. Dat is nu gebeurd voor het aartsbisdom München en Freising.

De slachtoffers

Na de Tweede Wereldoorlog worden honderden kinderen en tieners slachtoffer van seksueel misbruik door rooms-katholieke geestelijken. Ze zitten bij hen op school, gaan er naar de kerk – maar dat blijkt lang niet altijd veilig te zijn, zo laat het rapport zien. De onderzoekers beschrijven tientallen „gevallen”, zoals ze die noemen, waarin priesters en andere geestelijken hun pastoranten misbruiken.

Geval 6

Halverwege de jaren veertig. Twee misdienaars in een parochie moeten seksuele handelingen verrichten. Ze worden daartoe gedwongen door een priester, die daar net is komen werken. De geestelijke wordt overgeplaatst, maar hij gaat vier jaar later weer in de fout. Drie kinderen, tussen de elf en veertien jaar oud, worden misbruikt. In de pastorie en de sacristie, waar de priester hen naartoe heeft gelokt.

De geestelijke ontloopt zijn straf niet. Hij bekent en zegt in de rechtszaal altijd in de prediking scherp tegen de zonde te hebben gewaarschuwd. De rechter veroordeelt hem tot drie jaar en zes maanden gevangenisstraf.

De kerk huurt een advocaat in en de priester wordt vervroegd vrijgelaten. Als de geestelijke een deel van zijn vakantie doorbrengt met een misdienaar, wordt hij overgeplaatst naar een bejaardenhuis om daar pastoraat te verlenen. „De kerk geeft om je en zal je niet alleen laten”, krijgt hij van de kerkleiding te horen.

Geval 42

Een dertienjarig meisje: „Ik moest van de priester een korte jurk aantrekken. Toen stopte hij een kleine rubberen bal in mijn onderbroek.”

Begin jaren tachtig krijgt het aartsbisschoppelijk ordinariaat informatie dat een priester op zijn minst suggestieve foto’s maakt van tien- tot dertienjarige meisjes. Ook trekt hij de aandacht omdat hij dameskleding en ondergoed verzamelt in het dorp.

De tienermeisjes moeten zich omkleden voor een theaterspel, en de geestelijke fotografeert hen dan. Ook vraagt hij meisjes naar de pastorie te komen en minirokjes aan te trekken. Uit „artistieke interesse” doet hij ballen in het ondergoed. Een 12-jarig meisje: „Daarbij raakte hij me ook aan.”

De kerkleiding grijpt in, maar stuurt hem niet weg: „Uw pastorale dienst is in de eerste plaats de zorg voor het bejaardentehuis en het ziekenhuis (…) in de parochie.”
Later krijgt de priester een geldboete voor ongewenste aanrakingen.

De daders

De onderzoekers traceren in hun rapport 235 daders van misbruik. Ze wijden echter meer dan 350 bladzijden aan één dader: Peter H. De geestelijke pleegt tientallen jaren lang een groot aantal misdaden tegen minderjarigen, op ten minste vier plaatsen in Noordrijn-Westfalen en Beieren.

De rechtbank van Ebersberg veroordeelt Peter. H. na een bekentenis tot een voorwaardelijke gevangenisstraf en een boete van omgerekend enkele duizenden euro’s. De geestelijke mag niet meer met kinderen werken, maar toch wordt hij opnieuw belast met parochiepastoraat. Pas na hernieuwde beschuldigingen moet de priester in 2010 het veld ruimen. Peter H. keert in 2020 terug naar het bisdom Essen, waar hij in afzondering en onder toezicht leeft.

De zaak van deze Duitse priester laat volgens de onderzoekers goed zien wat er allemaal misging in het rooms-katholieke aartsbisdom München en Freising. Decennialang was het voor een dader mogelijk om misbruik te plegen omdat kerkleiding herhaaldelijk de andere kant opkeek – of hem zelfs beschermde.

Ratzinger

In het rapport worden dan ook meerdere toenmalige kerkleiders in Duitsland, onder wie emeritus paus Benedictus XVI, ervan beschuldigd lagere medewerkers de hand boven het hoofd te hebben gehouden. De emeritus paus –Joseph Ratzinger– was van 1977 tot 1982 aartsbisschop van het bisdom.

Benedictus ligt bovendien onder vuur omdat hij in het onderzoek heeft gezegd dat hij in 1980 niet aanwezig was bij een bijeenkomst waar zou zijn gesproken over een pedofiele priester. De emeritus paus heeft inmiddels toegegeven een onjuiste verklaring te hebben afgelegd in het onderzoek naar misbruik binnen de Duitse Rooms-Katholieke Kerk. Maar van „kwade wil” was volgens hem geen sprake. De 94-jarige Benedictus komt later nog met verdere uitleg.

Marx

Ook de huidige kardinaal Reinhard Marx wordt in het rapport niet gespaard. De experts verwijten Marx dat hij niet voldoende zorg heeft besteed aan de behandeling van de gevallen van seksueel misbruik in zijn aartsbisdom. Ook zou hij zeker twee misbruikzaken hebben genegeerd. De kardinaal heeft inmiddels spijt betuigd.

De kerk

Nu het rapport op tafel ligt, is de kerk aan zet. Kardinaal Reinhard Marx van het aartsbisdom München en Freising stelde in een reactie dat de ontmoetingen met slachtoffers van seksueel misbruik bij hem een „keerpunt” teweegbrachten. „Dit is het moment om de aansporingen van het rapport op te pakken en verdere stappen te zetten.”

Aanbevelingen

Daarvoor geeft het rapport een lange lijst met aanbevelingen. „Het versterken van de belangen van de benadeelde partijen” is de eerste opdracht. De kerkleiders moeten zich inleven in het lijden van de getroffenen. „Dat hooggeplaatste kerkelijke leiders daartoe in staat zijn, mag van hen als voorgangers worden verwacht; anders moet de nodige kwalificatie worden verworven”, klinkt het koeltjes.

Daarnaast is er behoefte aan een onafhankelijke ombudsman voor slachtoffers. De functionarissen die de kerk heeft aangesteld, worden niet gezien als mensen die de belangen van de benadeelde partijen goed kunnen behartigen.

De betrokkenen moeten daarnaast toegang krijgen tot de dossiers die hen aangaan. Daarvoor trad vorige maand in alle bisdommen al het Personeelsdossierreglement in werking. Slachtoffers hebben recht op informatie.

Het rapport doet ook aanbevelingen voor kerkelijke wetgeving en een goede rechtscultuur. Strafbare feiten moeten goed worden omschreven –alleen „overtreding van het zesde gebod” (het protestantse zevende gebod) is niet voldoende–, evenals de strafmaat. De kerk moet ook stappen maken op het gebied van preventie, interventie en voorlichting rond seksueel misbruik.

Geschokt

Het misbruik in de kerk krijgt mogelijk ook nog een politiek staartje. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz zei deze week „zeer geschokt” te zijn door het rapport over de afhandeling van de misbruikzaken. Hij wil „een duidelijke opheldering”, waarop ook vanuit de politiek wordt toegezien.

Er komt ook een strafrechtelijk onderzoek. De openbaar aanklager in München gaat onderzoek doen naar 42 gevallen van vermeend misbruik binnen de Duitse Rooms-Katholieke Kerk. Het gaat daarbij uitsluitend over zaken van kerkmedewerkers die nog in leven zijn. Als op basis van deze onderzoeken blijkt dat kerkleiders mogelijk ook strafbaar hebben gehandeld, dan gaat de aanklager dat ook onderzoeken.

Het misbruik zal ook in de toekomst nog alle aandacht van de kerk vragen.