Half twee in de nacht slopen twee knapen een bushokje in Ridderkerk. Lekker onbespied de beest uithangen, denkt het duo. Mis. Ze hebben buiten Jos Wienen gerekend. De CDA-wethouder is nog aan het werk in het gemeentehuis. Vanachter zijn bureau ziet hij hoe de jongens de abri vernielen. Waarop hij de politie alarmeert. Die grijpt de vandalen in een oogwenk in de kladden.

Met de anekdote illustreert Johan Kruithof (59), verslaggever van het Ridderkerkse huis-aan-huisblad De Combinatie, de werklust van Wienen. „En hij houdt van orde en gezag.” Wienen was jarenlang raadslid en wethouder in Ridderkerk.

Het Reformatorisch Dagblad vroeg een tiental bekenden van Wienen de CDA-bestuurder te karakteriseren. Iedereen roemt zijn ijver en dossierkennis. „Wienen beheerst zijn stukken tot achter de komma”, zegt Kruithof, die de CDA’er jarenlang volgde.

Geheim adres

Jos Wienen is momenteel de strengst beveiligde burgemeester van Nederland. Sinds september 2018 wordt de Haarlemse burgervader voortdurend omringd door zwaarbewapende beveiligers en verblijft hij op een geheime locatie.

Dat heeft alles te maken met ernstige dreigementen aan zijn adres. Die komen vermoedelijk uit de hoek van zware criminelen. Wienen pakte onder meer de motorbendes Hells Angels en No Surrender aan. Zijn voorganger in Haarlem, burgemeester Bernt Schneiders (PvdA), had ook te maken met ernstige intimidaties. Diens auto werd in 2015 in brand gestoken. Justitie had daarvoor een kopstuk van de Haarlemse Hells Angels in het vizier, maar kampte met gebrek aan bewijs.

Tijdens een manifestatie in Haarlem in oktober betuigden honderden burgers steun aan Wienen. Zelf verscheen hij op het bordes van het stadhuis, geflankeerd door beveiligers. In tal van recente interviews benadrukte de gelovige Wienen dat hij zijn vertrouwen op God stelt.

Korte broek

Jos Wienen groeit op in Ridderkerk, de wijk Slikkerveer. Het hervormde gezin telt drie kinderen. Jos is de oudste, dan komt broer Diederik, daarna zus Annemarie. Ze doorlopen in Rotterdam alle drie het reformatorische Guido de Brès, nu onderdeel van het Wartburg College.

De leergierige Jos zit op het vwo – met latijn. „Hij sprong eruit, kon makkelijk leren en werd voorzitter van leerlingenraad”, zegt broer Diederik Wienen (54). Die is nu rooms-katholiek en werkt bij het bisdom Haarlem-Amsterdam, onder meer bij de theologische opleidingen.

Vader Wienen was huisarts in Ridderkerk. Diederik: „Mijn ouders waren goed bevriend met de hervormde predikant ds. J. Noltes en zijn vrouw. Mijn vader hield zijn huisartsenpraktijk de eerste maanden van zijn loopbaan zelfs in de pastorie van die dominee.” Geloofszaken speelden een belangrijke rol in huize Wienen. „We zijn orthodox hervormd opgevoed. Onze wijkgemeente, de Wilhelminakerk, was van de Gereformeerde Bond. Maar thuis waren we in de eerste plaats gewoon hervormd.”

Nuchter, standvastig, een krachtige persoonlijkheid. Die woorden gebruikt Diederik Wienen om zijn broer Jos te typeren. Al vroeg trekt Jos zijn eigen plan. „Hij hield niet van lange broeken”, lacht Diederik. „Dus liep Jos jarenlang in korte broek. In de zomer en in de winter. Tot op de middelbare school. Of anderen dat nou gek vonden of niet, daar trok hij zich niet zo veel van aan.”

Die „koppigheid” bleek ook in 1978, toen Jos Wienen met de latijnklas van de Guido de Brès in Rome was. Daar vergaderde net het conclaaf om een nieuwe paus te kiezen, dat werd Johannes Paulus II. „De school wilde leerlingen uit de buurt van de Sint-Pieter houden, maar Jos trok zich daar weinig van aan. Hij bezocht een openingsviering in de Sint-Pieter. De excursieleiding dreigde hem op de trein naar huis te zetten als zoiets nog eens zou gebeuren.”

Passie

Al van jongs af is geschiedenis „de grote liefde” van Jos Wienen. Zijn broer: „Hij verslond boeken op dat gebied.” Zijn „grote voorbeeld” is Willem van Oranje. „Jos is onder de indruk van de sterke persoonlijkheid van Willem van Oranje, diens vermogen om ondanks langdurige tegenslag vol te houden. Het geloof werd steeds meer een leidraad voor de prins. Zijn ideeën over de vrijheid van geweten en de vrijheid van godsdienst inspireren mijn broer. Willem van Oranjes uitspraak „Ik heb een verbond gesloten met de Potentaat der potentaten”, heb ik bij ons thuis meer dan eens gehoord.”

De fascinatie van Jos Wienen voor de Vader des Vaderlands „ging vrij ver”, lacht zijn broer. „Hij wist mijn ouders enthousiast over te halen met ons op vakantie te gaan naar Duitsland. Om daar plaatsen te bezoeken waar het geslacht van Nassau mee verbonden is. Zo reisden we naar Slot Dillenburg, waar Willem van Oranje is geboren. Het hielp dat mijn vader ook van geschiedenis hield.”

Genade

Jos Wienen studeerde geschiedenis en theologie in Utrecht. Hij heeft preekbevoegdheid en ging bijvoorbeeld voor in de protestantse gemeente Slikkerveer, de Christus is Koning Kerk. Die gemeente ontstond in 2005 na een fusie van de hervormde wijkgemeente Den Donck, waar Wienen en zijn gezin kerkten, en van de gereformeerde Christus is Koning Kerk.

In zijn preken legt Wienen „een sterk accent op de boodschap van Evangelie en genade”, zegt Wim van den Bogerd (64), voorzitter van de kerkenraad van de Christus is Koning Kerk. Van den Bogerd, die Wienen meemaakte op Bijbelkringen, omschrijft de CDA’er als „een man met een hoge moraal.” „Hij zal als bestuurder nooit cadeautjes aannemen en laat mensen in hun waarde.”

Twintiger Jos Wienen was „van meet af aan enthousiast” over de plannen voor de vorming van het CDA. In 1980 fuseerden daartoe de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), de Katholieke Volks Partij (KVP) en de Christelijk-Historische Unie (CHU). Broer Diederik: „Jos vond het heel vreemd dat protestanten en rooms-katholieken in verschillende partijen zaten. Het spreekt hem aan dat het CDA vanuit christendemocratische uitgangspunten problemen aanpakt, met souplesse en oog voor de realiteit. Jos had bijvoorbeeld begrip voor de totstandkoming van de abortuswet. Ondanks zijn principiële bezwaren tegen abortus. Gezien de maatschappelijke context moet je als christelijke partij bij dit soort ethische thema’s wat hem betreft op zoek naar een werkbaar compromis, waarbij oog is voor de beschermwaardigheid van het leven.”

Bakzeil halen

Wienen begon zijn politieke carrière in Ridderkerk. Van 1986 tot 2001 was hij voor het CDA raadslid in de gemeente onder de rook van Rotterdam; van 1993-2001 diende hij als wethouder. Tot 2002 gold in de gemeentepolitiek het zogeheten monisme, wat betekent dat een wethouder tegelijkertijd raadslid was.

Heet hangijzer tijdens zijn wethouderschap was een grondige vernieuwing van het centrum van Ridderkerk. Een vurige wens van Wienen werd vervuld: het dorpshart ging op de schop en er kwam een nieuw gemeentehuis.

Veel energie stak Wienen ook in de door hem begeerde vorming van de stadsprovincie Rotterdam. Bedoeling was dat de Maasstad en omliggende gemeenten, waaronder Ridderkerk, een nieuwe provincie zouden vormen. Op dit netelige dossier moest de CDA’er echter bakzeil halen: de stadsprovincie kwam er nooit.

Bijbelteksten

In de Ridderkerkse raad stond Wienen op de dossiers rond centrumvernieuwing en de stadsprovincie lijnrecht tegenover de SGP (die voor 2002 samen met GPV en RPF een gezamenlijke fractie vormde). De SGP vond dat Wienen het dorpskarakter van Ridderkerk te grabbel gooide met zijn ambitieuze en geldverslindende plannen. Met name het door de wol geverfde SGP-raadslid Meeuwis Veldhoen had het geregeld aan de stok met Wienen. „Waarbij ze soms Bijbelteksten gebruikten of elkaar daarmee klemzetten”, zegt journalist Kruithof.

De forse meningsverschillen tussen Wienen en de SGP leidden wel eens tot „een beetje frictie”, beaamt de voormalige Ridderkerkse SGP-politicus Arie den Ouden (71). Toch leden de persoonlijke verhoudingen daar niet onder, zegt hij. „Ik heb goede herinneringen aan de dossierkennis en gedrevenheid van Wienen.”

Hoewel de SGP een nieuw gemeentehuis niet zag zitten, kan het nieuwe pand Den Ouden wel bekoren. „Soms zeggen mensen dan: Jullie waren toch tegen? Dan zeg ik: Ik kan mijn armlastige buurman ontraden een dure BMW te kopen. Maar als die wagen eenmaal voor zijn deur staat, mag ik hem wel mooi vinden.”

Wim Onderdelinden (64), van 1990 tot 2013 CDA-raadslid in Ridderkerk, denkt met genoegen terug aan zijn samenwerking met Wienen. „Ik ben als partijgenoot misschien niet 100 procent objectief, maar in de lokale politiek heb ik met niemand zo fijn samengewerkt als met Wienen. Hij verwierf op natuurlijke wijze gezag. Tekenend was ook dat Jos na vergaderingen geen alcohol dronk, maar cassis. Wij dolden hem wel eens. „Jos, daar staat een biertje voor je.” „Nee”, zei hij dan, „daar begin ik niet aan.””

Geduld

Voor journalist Kruithof behoort „workaholic” Wienen tot de „top-drie” van Ridderkerkse politici van de afgelopen veertig jaar. „Wienen had het politieke werk snel in de vingers en was eigenlijk een maatje te groot voor Ridderkerk. Omdat hij dossiers zorgvuldig las, durfden opponenten haast niet met hem in debat. Ze zouden toch van hem verliezen. Ja, Wienen is streberig, maar dan in de goede zin van het woord. Arrogant is hij niet.”

Meer dan eens was de verslaggever onder de indruk van het „eindeloze geduld” waarmee Wienen er lastige besluiten door wist te krijgen. „Als buurtbewoners protesteerden tegen een opvanghuis voor mensen met een handicap in hun wijk, zette hij rustig uiteen waarom die voorziening er toch zou moeten komen.”

Vogeltje

Ook in Katwijk klinken waarderende woorden voor Wienen. Daar was hij burgemeester van 2001 tot 2016. „We hadden als gemeente profijt van zijn vele contacten in de regio”, zegt raadslid Anita van Ginkel van de lokale partij Hart Voor Katwijk. „Wel was Wienen minder burgervader dan onze huidige burgemeester Visser. Die is wat meer zichtbaar voor de gewone mensen.”

Van Ginkel stond op diverse fronten lijnrecht tegenover Wienen. Zo gruwt ze van de mede door Wienen aangejaagde bouw van duizenden woningen op de voormalige vliegbasis Valkenburg, onderdeel van de gemeente Katwijk. „Het is triest dat het laatste stukje groen hier wordt opgeofferd voor beton.”

De politica was ook niet te spreken over Wienens pogingen om de verkoop van alcohol aan jongeren aan banden te leggen. „Als je lokale regels op dit terrein hanteert, wijken jongeren uit naar buurgemeenten.” Menig Katwijker echter was juist blij met de pogingen van Wienen om drankgebruik onder jongeren aan te pakken.

Trouwambtenaar

Wim van Duijn, raadslid voor de SGP in Katwijk, werkte als wethouder jarenlang met Wienen samen in het college. Ze ontwikkelden een goede vriendschap, zegt Van Duijn. „Tijdens de ziekte en het overlijden van mijn eerste vrouw in 2016 leefde Jos met ons mee. Toen mijn vrouw lag opgebaard, kwam hij bij ons langs. Hij las een stuk uit de Bijbel en bad met mij en enkele kinderen. Dat hebben we erg gewaardeerd. Toen ik in december 2017 hertrouwde, was Wienen onze trouwambtenaar.”

Andersom steunde de SGP’er Wienen ten tijde van diens echtscheiding zo’n acht jaar geleden. Een gebeurtenis die een zware wissel trok op de burgemeester, vader van één zoon en drie dochters. „Hoewel Jos dat aan de buitenkant niet liet merken, wist ik dat hij hierdoor aangeslagen was.”

In een recent interview met EO-blad Visie noemde Wienen zijn echtscheiding „een grote klap” die hij „altijd voor onmogelijk” hield. „Mijn wereld stortte een beetje in. In het begin belandde ik in de slachtofferrol, want ik wilde dit niet. Later leerde ik zien waarin ikzelf tekortgeschoten ben. Je moet liefde tot uiting laten komen.” Wienen heeft inmiddels weer een vriendin.

Als burgemeester van Katwijk vroeg Wienen SGP’er Van Duijn af en toe advies in gevoelige kwesties. „Hij was zich er goed van bewust van dat veel Katwijkers hechten aan zondagsrust. Net als hijzelf trouwens. Hij vroeg me eens of hij er verstandig aan deed op zondag een pastoor, na een kerkdienst in de Joannes de Doperkerk, een koninklijke onderscheiding uit te reiken. Ik vond dat niet bezwaarlijk.”

Ook Van Duijn is onder de indruk van de doortastendheid en „waardigheid tegenover andersdenkenden” die Wienen aan de dag legt. Mindere punten van de CDA-burgemeester? „Jos kwam altijd te laat op collegevergaderingen”, lacht Van Duijn. „En doordat hij altijd aan het werk is, had ik weleens het gevoel dat hij te weinig tijd nam voor zichzelf. Gas terugnemen is af en toe ook goed.”

Wienen timmert ook buiten de gemeentegrenzen aan de weg. Momenteel is hij bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) lid van de commissie Europa & Internationaal. Eerder trok hij de kar van de commissie Asiel en Integratie van de VNG. In die hoedanigheid lag hij in 2015, tijdens de roerige vluchtelingencrisis, overhoop met Geert Wilders. Wienen noemde de PVV-voorman de „negatiefste politicus” met het oog op meedenken over opvang van vluchtelingen. De burgemeester kreeg bakken kritiek over zich heen. Wilders op zijn beurt omschreef Wienen als een „ongekozen CDA-asielmeneer” en noemde hem „wereldvreemd.”

Schrikken

Sinds 2016 is Wienen burgemeester van Haarlem. Hij werd gekozen uit 38 kandidaten. Niet elk raadslid stond destijds te applaudisseren. „Het was even schrikken”, zegt Anne Sterenberg, fractievoorzitter van de Haarlemse VVD. „Past een burgemeester uit het conservatieve CDA-bolwerk Katwijk in het liberale Haarlem?”

Maar Wienen valt haar niet tegen. „Hij staat zijn mannetje en blijkt een zwaargewicht die Haarlem aankan.” Ze signaleert grote verschillen met zijn voorganger, PvdA’er Bernt Schneiders. „Dat was een heel aimabele man, die met een bandje optrad in de stad. Dat zie ik Wienen nog niet doen. Maar Schneiders was misschien wat minder thuis in de dossiers.”

Dat Wienen goed door één deur kan met PvdA’ers in Ridderkerk, SGP’ers in Katwijk en liberalen in „het geseculariseerde” Haarlem, verbaast zijn broer Diederik allerminst. „Wellicht wordt Jos ook op dit punt geïnspireerd door Willem van Oranje. Die was standvastig, maar ook flexibel. Hij hield rekening met de wind van de dag en kon als het ware goed schaken.”

Nuchter

Over anderhalve week neemt Wienen in Den Haag de Machiavelliprijs 2018 in ontvangst. Die prijs wordt jaarlijks toegekend voor een opmerkelijke prestatie op het gebied van publieke communicatie. Dit jaar gaat de onderscheiding naar „de bedreigde burgemeesters”, onder wie Wienen.

Hoe het de burgemeester vergaat nu hij zwaar wordt beveiligd? Wienen wijkt niet, zeggen intimi. Broer Diederik: „Zijn situatie is natuurlijk niet plezierig, maar ik denk dat hij er nuchter onder is. Ik heb nog niets van bitterheid gemerkt. Jos neemt zijn ambtsopvatting serieus, al zie ik hem niet als een sherrif of een typische crimefighter. Maar als hij er zeker van is dat burgers over de schreef gaan, treedt hij op. En dan zou het voor hem absurd zijn te zwichten voor dreigementen.”

Het gaat de Ridderkerkse CDA’er Onderdelinden, lid van de Christus is Koning Kerk, aan het hart dat zijn geestverwant wordt bedreigd. „In onze gebedsgroep bidden we voor hem en zijn geliefden.”

Dinsdag 19 februari publiceert Terdege een uitgebreid interview met burgemeester Jos Wienen.