Het is niet gemakkelijk om hem in Jakarta te pakken te krijgen. Navraag bij een medewerker van hem, Ivan Adi Raharjo, wijst uit dat hij „in de loop van de middag” uit Kuala Lumpur (Maleisië) komt, maar hoe laat weet hij niet. En als hij komt, kan hij ook zo weer weggaan, klinkt het ontmoedigend. Direct contact met hem krijgen is ook lastig, want hij is met zijn 74 jaar nogal „traditioneel”, lacht Raharjo. „Hij weet namelijk niet hoe hij met een mobiele telefoon moet omgaan.”

Terwijl Tong wel de architect is van zijn in 2008 geopende megakerk en bijbehorende gebouwen –het Reformed Millennium Center Indonesia–, veel weet van kunst en muziek, een bekend orkestdirigent is en vooral een gezien spreker en prediker. Hij preekt vier keer op een zondag, zowel in Jakarta als in Singapore. „Na twee diensten in Jakarta wordt hij direct door zijn chauffeur naar het vliegveld gebracht”, zegt Raharjo. Befaamd zijn de grote evangelisatiebijeenkomsten waar hij het woord voert. Een grote foto laat zien dat hij spreekt voor enkele duizenden mensen vlak voor een grote moskee in Kendari (Sulawesi, Indonesië), „dank zij de medewerking van de gematigde islam ter plaatse”, aldus Raharjo.

De verkrijgen van een vergunning voor de megakerk heeft vijftien jaar geduurd. Door voortdurend om de tafel te gaan zitten met leiders van de lokale moskeebesturen in Jakarta, creëerde Tong het noodzakelijke vertrouwen tussen zijn kerk en de moslimorganisaties. De ironie wil dat de huidige megakerk pal naast een moskee staat. Moslims zijn ook gebaat met deze kerk, zegt Raharjo, want het veiligheidspersoneel bestaat voor een belangrijk deel uit moslims.

Griekse tempel

De kerk annex bijgebouwen heeft iets weg van een combinatie van een Griekse tempel en modern voetbalstadion. De kerkzaal met balkon –de Messiah Cathedral– biedt plaats aan 4700 bezoekers. Alles in en op het gebouw is doordacht, vol symbolische verwijzingen: de twaalf pilaren verwijzen de twaalf apostelen en nog eens tien zuilen verwijzen naar de Tien Geboden. Het 74 meter hoge kruis bevat symbolische afbeeldingen van schepping, verlossing en voleinding. De hoogbouw naast het ‘middenschip’ huisvest een christelijke school –de Calvin Christian School– en een museum van enkele verdiepingen met een schat aan kunstwerken en antiquiteiten, door Tong over de hele wereld verzameld.

In het middenstuk bevindt zich de concertzaal –de Aula Simfonia Jakarta–, die frappante overeenkomsten vertoont met het Concertgebouw in Amsterdam. In het grote middenschip is ook het Internationaal Theologisch Reformatorisch Seminarie (STTRII) gevestigd en de boekhandel Momentum, waar bekende gereformeerde en puriteinse literatuur in het Engels en het Indonesisch te verkrijgen is.

Het reformatorische blijkt uit namen zoals John Calvin Hall en Martin Luther Chapel. En natuurlijk de levensgrote vier sola’s die hoog aan de gevel van de megakerk prijken. „Eerst spraken de wijkbewoners van de sola-sola-kerk”, aldus Raharjo. „Ze dachten dat dit de naam van de kerk was.” Naast de drie sola’s staat er in het Indonesisch ”Kasihi Allahmu dan Sesamamu”: „Heb uw God (Allah mu) en uw naaste lief.” De Indonesische kerken gebruiken het woord Allah voor God, dit in onderscheid met Maleisië, waar het woord Allah alleen door moslims gebezigd mag worden.

Ontspannend

Omdat dr. Tong nog steeds niet bereikbaar is, lijkt het erop dat hij vandaag niet meer komt opdagen. De medewerker besluit om nog even te wachten en met ons een lunch te gebruiken in een restaurant. Maar zodra we daar zijn, krijgt hij een telefoontje van Tongs chauffeur, onderweg van het vliegveld: over een kwartier is Tong op zijn kantoor! Dus snel weer weg, in de verwachting dat Tong óók weer snel vertrekt.

Maar dat laatste blijkt niet het geval zijn. De man die uit de lift stapt, straalt rust en ontspannenheid uit – niets wijst op een gejaagde vliegtuigpassagier. Tong neemt alle tijd, zijn woorden doorspekt hij met humor en hij vraagt hoe het er met de kerk in Nederland voor staat. Ondertussen weet hij wel wat er allemaal mis is in Nederland op ethisch vlak, met name op het punt van homoseksualiteit en euthanasie.

Hij is zeker niet de gelikte Amerikaanse evangelist die beelden van zijn website (sttrii.ac.id) wellicht oproepen. Hij ziet er zelfs wat sjofel uit, met oud overhemd, en kennelijk de afgelopen dag niet geschoren. Hij haalt herinneringen uit Nederland op, zoals zijn optreden tijdens een evangelisatiecongres in Amsterdam in 1987. Hij heeft toen ook voor het Centraal Station geëvangeliseerd.

Bevlogenheid

Evangelisch en reformatorisch noemt Tong zijn kerk. Voor hem geen tegenstelling, zoals vaak in het Westen. Hij vergelijkt het met een lichaam: reformatorisch slaat op het geraamte, de leer, dat wat de kerk body geeft; evangelisch verwijst naar de levende relatie met God en de missionaire gedrevenheid om de boodschap van het Evangelie naar alle einden der aarde te brengen.

Reformatorischen hebben evangelische bevlogenheid nodig, aldus Tong. „Het Evangelie is niet een idee of theorie die zich in de kerk opsluit. Veel protestanten in Indonesië zijn liberaal of orthodox, maar missen het vuur van zending en evangelisatie. De boodschap van de absolute heerschappij van Jezus Christus moet op alle terreinen van het leven gebracht worden. Daarom is een krachtig getuigenis van levende christenen zo belangrijk.”

Tong is iemand die zijn mening recht voor zijn raap geeft. Hij is niet bang voor kritiek van moslims of regering. „Het heeft lang geduurd voordat we deze kerk konden bouwen, maar we hebben dat gedaan zonder enig geld uit het buitenland. Onze kerk is hier legaal en vrij, we accepteren de regels van de staat. Maar we voelen ons vrij om de boodschap ook vrij te brengen. Ik krijg veel tegenstand en ook de protestantse kerken haten mij. Maar dat geeft niet, de Bijbel leert ons dat de waarheid altijd wordt tegengestaan. De meeste mensen verwierpen Jezus in de tijd dat Hij op aarde was.”

Bereikt u ook de moslims?

„Niet direct via onze campagnes, maar ik weet wel dat zij naar onze radioprogramma’s luisteren. Zij staan in deze tijden voor het punt om de boodschap te verwerpen of aan te nemen. We weten niet hoeveel luisteraars er zijn, Indonesië kent geen statistieken. Ons beleid is om moslims via de christelijke gemeenschappen te bereiken. Toen onze kerk klaar was, werd mij gezegd dat een groot kruis radicale moslims zou choqueren. Wat kan mij dat schelen? De Indonesische moslims willen vrede en harmonie en zijn niet fanatiek. Wij hebben moed nodig. Christenen moeten zelf uitdagen en niet uitgedaagd worden.”

Interessant is wat hij zegt over de huidige gouverneur van Jakarta, Basuki, vorig jaar gekozen en een van de trouwe luisteraars van dr. Tong. „Hij wordt door de radicale moslims gehaat omdat hij zich hard tegenover hen opstelt. Men bedreigt hem en zoekt alles om hem in opspraak te brengen. Hij vertegenwoordigt een drievoudige minderheid: hij is christen, Chinees en calvinist.”

Azië en gereformeerd: past dat bij elkaar?

„Nou en of: Azië is zelfs gereformeerder dan Europa, de oorsprong van de Reformatie. Europa heeft het vuur van de Geest weer nodig. Er is veel traditioneel christendom en de kerkgeschiedenis heeft bewezen dat dát het moeilijkste is om te veranderen. Er is een opwekking nodig en daarvoor zijn profeten nodig. Ik wil Europa in vuur en vlam zetten. God werkt in Europa en gaat daar ook meer werken, daar ben ik van overtuigd. We hebben een revival in de leer nodig, niet een opleving van de emotie. De opwekking die nodig is betreft de leer, de kennis, de levenspraktijk, de zending én de cultuur. Daarom is Kuyper zo belangrijk: hij streefde naar de doorwerking van het Koningschap van Christus in kerk, wereld en cultuur. Met minder kunnen we niet tevreden zijn.”

Ouder

Dr. Tong weet dat hij ouder wordt. Een bypass met diverse omleidingen vorig jaar maakte hem echter weer tot een energieke man. „Ik doe het werk sinds 1984, toen ik 45 was. Ik train nu jonge mensen om mij op te volgen.”

Na verloop van het gesprek vraagt hij onverwacht: Wilt u het museum bezoeken? Hij heeft kennelijk alle tijd. Persoonlijk geeft hij dan een rondleiding langs een reeks schilderijen (meestal kopieën), Chinees porselein, beeldhouwwerken, antiquiteiten, huisraad, horloges, er lijkt geen einde aan te komen. Elke keer opnieuw de lift in en op een volgende etage ontsluit zich weer een nieuwe wereld. Hij weet precies waar en wanneer hij iets aangekocht heeft, en soms ook tegen welke prijs. Hij moet wel zeer vermogend zijn, zoals zo veel Chinezen.

Wilt u nog meer zien, vraagt hij overenthousiast, als heeft hij geen enkele last van moeheid. Zo nu en dan schiet hij in een flinke hoestbui die hem op zijn beperkingen wijst.

Tong geeft bij het afscheid een dvd waarop te zien is dat hij zijn orkest dirigeert. Hij is misschien wel een tikkeltje té ingenomen met zijn immense prestaties – wat blijkt uit zijn verwijzingen naar zijn verzameld werk van zijn preken en de triomfantelijke mededeling dat het kruis op zijn kerk enkele meters hoger is dan het Vaticaan. En, daar begint hij zijn gesprek mee: hij is nu al ouder geworden dan Mohammed en Confucius.

Maar veelzijdigheid kan hem niet ontzegd werden. Hij raakt vooral op dreef als hij zijn kunstschatten laat zien en over muziek spreekt. Binnenkort wordt het Sanctus van Hector Berlioz uitgevoerd. Tong zingt het alvast voor. Er is geen terrein van het leven waarop het koningschap van Christus geen zeggenschap heeft. „Kuyper, nietwaar?” Hij lacht bulderend.

Leven en werk van dr. Tong

Stephen Tong werd in 1940 in China geboren. Hij verloor op jonge leeftijd zijn vader en verhuisde met zijn moeder en het gezin in 1949 naar Surabaya in Indonesië. Tong studeerde theologie aan Southeast Asia Bible Seminary in Malang. In 1978 richtte hij Stephen Tong Evangelistic Ministries International (Stemi) op. Hij werd in 1982 bevestigd tot predikant in GKT (Gereja Kristus Tuhan), later in GKA (Gereja Kristen Abdiel).

Tong richtte in 1989 de evangelisch-gereformeerde kerk GRII (Gereja Reformed Injli Indonesia) op, die vestigingen kreeg in onder andere China, Duitsland en Australië. De kerk telt momenteel 10.000 leden. Uit deze kerk ontwikkelde zich het Internationaal Gereformeerde Evangelische Seminarie (STTRII), dat sterke banden onderhoudt met Westminster Theological Seminary (VS), dat Tong in 2008 een eredoctoraat schonk. Het seminarie werkt samen met de Vrije Universiteit en de Theologische Universiteit Kampen en is partner van Refo500.

Tongs dagelijks werk bestaat vooral uit preken, het houden van lezingen en het leiden van grootscheepse evangelisatiemeetings in Indonesië, Singapore, Maleisië, Hongkong en Taiwan, maar ook wereldwijd laat hij zich vaak zien op congressen. De preken van Tong worden 24 uur per dag uitgezonden in diverse landen.

Zijn belangstelling gaat niet alleen uit naar theologie, maar ook naar kunst en cultuur, met name de muziek. Hij stichtte in 1987 het Reformed Center of Religion and Society (RCRS), met als bedoeling ernst te maken met de opdracht van de christen in de cultuur. In 2009 ontwierp hij het concertgebouw Aula Simphonia Orchestra Jakarta (ASJ), waar hij regelmatig orkesten dirigeert. Tong componeert muziek, gebruikmakend, van Indonesische, Chinese en Engelse teksten en is dirigent van Jakarta Simfonia Orchestra.

serie Kerk in Indonesië

Dit is het zesde deel van een serie over kerk en godsdienst in het islamitische Indonesië