In Rome boog een buitengewone bisschoppensynode zich twee weken lang over heikele thema’s zoals gezin, ongehuwd samen wonen, hertrouwen na echtscheiding en homoseksualiteit. De synode werd zaterdag afgesloten.

Henk Rijkers, hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad, ziet een groeiende invloed van leken op de kerkleiding.

Hoe kijkt u terug op de bijzondere synode over het gezin?

„Het is moeilijk helemaal helder te krijgen wat er precies is gebeurd. Daarvoor zijn er op dit moment nog te veel losse eindjes. Duidelijk is in elk geval dat er in de Rooms-Katholieke Kerk verschillen aan de dag zijn getreden. De omstreden paragrafen in het slotdocument van de synode, ook de passages over homoseksualiteit, zijn door een meerderheid goedgekeurd. Alleen was er voor aanname een tweederdemeerderheid nodig, en die was er niet. Kijk je naar die passages, dan staat er niets verkeerds in. Het spreekt vanzelf dat je homoseksuelen een plaats moet geven en pastoraal moet begeleiden. Alleen, sommige synodedeelnemers zijn bang dat het tot meer zal leiden, vermoed ik. Een aantal kardinalen en bisschoppen heeft gestemd tegen iets waar ze op zichzelf weinig mis mee vinden.”

Hier speelt dus vooral het argument van het hellend vlak?

„Daar lijkt het op, ik ben er nog niet helemaal uit. Het tussendocument dat vorige week maandag werd gepubliceerd was opener dan het slotdocument.

Uniek vond ik dat de leken van zich hebben laten horen. De sociale media hebben dat mogelijk gemaakt. Na verschijnen van het tussendocument stak er in de katholieke wereld een storm van protest op, de kerkleiding heeft zich daardoor laten beïnvloeden. Dat is iets nieuws. Je krijgt de indruk dat het slotdocument er heel anders had uitgezien als er niet meteen zo veel harde reacties waren geweest. Overigens niet alleen van leken, maar ook van geestelijken.”

Veel kerkleden voelden zich verraden door het tussendocument.

„De Voice of the Family, die in de kerk opkomt voor gezin en het leven, sprak inderdaad over verraad aan de katholieke gezinswaarden. Het document gaf ook mij een onbehaaglijk gevoel. Je verwacht in de eerste plaats een bekrachtiging van het positieve christelijke gezin. Gezins- en prolifeorganisaties behoren tot de trouwste aanhangers van de kerk. Zij hebben nu het gevoel gekregen dat ze tekortschieten in barmhartigheid. Ik kan me wel iets bij de verontwaardiging voorstellen.”

Laat paus Franciscus te veel bloemen bloeien in de kerk?

„Over zijn positie wordt regelmatig gespeculeerd. Hij wil dat er beweging is. Tegelijk probeert hij te vermijden zijn eigen mening prijs te geven. In plaats daarvan nodigt hij zo veel mogelijk uit tot discussie en debat, en wil hij dat iedereen zich volledig kan uitspreken. Doet hij dat om strategische redenen, of vindt hij het beter voor de gezondheid van de kerk? Het geeft een wat onbehaaglijk gevoel dat over zo’n belangrijk thema zo veel verschillende dingen worden gezegd, terwijl de paus zelf zich gedeisd houdt. Het is hem op openlijke kritiek komen te staan van kardinaal Burke, een specialist in kerkrecht. Burke vindt dat de leiding van de synode de grenzen van de kerkelijke wetten heeft overschreden. Hij zegt zelfs, en dat is ongehoord in katholieke verhoudingen: De paus schaadt de kerk door op deze manier op te treden.”

Er is dus een soort nieuwe openheid ontstaan waarin de regie ontbreekt.

„Zo zou je het kunnen samenvatten. Althans: het gevoel bestaat dat de regie ontbreekt. Het kan ook zijn dat de paus juist een meesterlijke regie heeft. Maar dat zullen we pas achteraf weten.”

Wat zegt de gang van zaken over de verhouding tussen leek en geestelijke in de Rooms-Katholieke Kerk?

„Dankzij de sociale media spreken leken in feite mee op deze bisschoppensynode. Daar ben ik niet negatief over. De kerk is ervoor om het geloof te bewaren onder de mensen, en het instituut is daarvoor alleen maar een middel.

De Rooms-Katholieke Kerk is altijd een tamelijk autoritair instituut geweest met een hiërarchie, opgebouwd naar oud-Romeins model. In de twintig eeuwen die achter ons liggen was deze hiërarchie nodig om te kunnen bestaan. Nu is dat veranderd. Het lijkt erop dat er met deze synode een verschuiving in de balans tussen kerkleiding en leken is gekomen. Heb je de toespraak van kardinaal Pell uit Australië gezien? Die was erop gericht om mensen wereldwijd gerust te stellen. Hij begreep dat mensen in de stress waren geschoten door de berichten uit Rome. Zo’n toespraak illustreert een heen en weer, een interactie tussen geestelijke leiding en leken, tussen centrum en marge van de wereldkerk. Dat vind ik interessant.”