Wat houdt een heiligverklaring in?

Als er voldoende theologische, historische en medische (om een wonder vast te stellen) bewijslast is, kan de paus beslissen iemand heilig te verklaren die een „zeer gelovig en rechtschapen” leven heeft geleid. De Rooms-Katholieke Kerk geeft daarmee aan dat de betrokken heilige de nabijheid van God heeft bereikt, waardoor rooms-katholieken overal ter wereld met diens voorspraak tot God kunnen bidden.

De canonisatie (heiligverklaring) is sinds de twaalfde eeuw voorbehouden aan de paus. Er zijn strenge regels voor de heiligverklaring. Zo worden archiefstukken bestudeerd en (eventuele) tijdgenoten gehoord om te vermijden dat later zou blijken dat de heiligverklaarde toch niet zo’n volmaakt leven heeft geleid. Dat is ook de reden dat niet eerder dan vijf jaar na de dood het proces voor heiligverklaring kan worden gestart.

Maar er zijn uitzonderingen. Franciscus van Assisi werd in de dertiende eeuw na twee jaar heilig, maar dat was in een tijd dat er nog geen vastomlijnde regels voor heiligverklaringen bestonden.

Ook in het geval van Johannes Paulus II is een uitzondering gemaakt. Het proces werd vrijwel direct na zijn dood in 2005 gestart en wordt deze week, negen jaar later, beëindigd met diens heiligverklaring.

Als bevestiging van heiligheid is een wonder nodig. Daarmee wordt vrijwel altijd de medisch onverklaarbare genezing van een zieke bedoeld, dankzij de voorspraak van de heilige in spe.

Waarom verklaart de Rooms-Katholieke Kerk mensen heilig?

De reden dat de Rooms-Katholieke Kerk mensen van vlees en bloed verheft tot „de eer van het altaar”, zoals dat heet, heeft er onder andere mee te maken dat zij kerkleden herkenbare voorbeelden wil bieden. Lokale geloofsgemeenschappen worden gesterkt in hun geloof en missie. De heilige Josephine Bakhita (1869-1947), een Soedanese slavin (uit Darfur) die in het christendom bevrijding zocht, moet een aansprekend voorbeeld zijn voor Afrikanen. De zalige Titus Brandsma, omgekomen in een Duits concentratiekamp tijdens de Tweede Wereldoorlog, is voor Nederlanders navolgenswaard.

Eerder werden Johannes XXIII (in 2000) en Johannes Paulus II (2011) al zaligverklaard. Wat is het verschil met een heiligverklaring?

Zaligschap is een voorstadium van heiligheid. Om heilig te worden is ten minste een extra wonder nodig. Toch kan de paus afstappen van de eis dat een wonder plaatsvindt. Als er een voortdurende devotionele traditie bestaat en aan de persoon wonderen worden toegeschreven (die al dan niet door door de kerk worden erkend), is het niet nodig dat een zalige nog eens een wonder verricht.

Pausen maken sporadisch gebruik van deze zogenaamde „heiligverklaringsequivalent.” Johannes Paulus II, die meer zaligen en heiligen heeft verklaard dan al zijn voorgangers, greep een keer naar deze formule. Paus Franciscus heeft in een jaar tijd echter al vijf keer iemand heilig verklaard zonder een wonder te eisen dat wordt toegeschreven aan zijn voorspraak. Nummer zes wordt paus Johannes XXIII.

Lang niet alle pausen worden heiligverklaard. Waarom komen precies deze twee mannen in aanmerking?

Sinds Petrus, die door de Rooms-Katholieke Kerk wordt beschouwd als eerste paus, hebben 263 mannen het hoogste ambt bekleed (een man werd 3 keer tot paus gekozen). Hiervan werden er 80 heiligverklaard. De kans is ongeveer een op drie.

Statistisch beschouwd past de dubbele heiligverklaring aanstaande zondag wel. Voor beide Johannes-pausen pleit dat zij een grote schare mensen aanspreken. Bij heiligverklaringen speelt ‘populariteit’ immers ook een rol. Een positief rolbeeld van het pausschap is uiteraard ook interessant voor het Vaticaan.

Zwart-wit gesteld kan worden gezegd dat Johannes, die een hervormingsconcilie in de jaren 60 heeft gestart, meer progressieve rooms-katholieken aanspreekt. Johannes Paulus II, die theologisch traditioneel was, trekt meer behoudende kerkleden.

Voor elk wat wils dus.

lees ook: Timmermans bij heiligverklaring pausen